Dünyada ırkçı zorbalığa karşı hassasiyetin bu kadar güçlü bir şekilde ortaya serildiği bir dönemden geçerken, bir yazımda, sırf Laz olduğum için yıllardan beri nasıl zorbalığa uğradığımdan kısaca söz ettim.

Bir söyledim, bin dinledim. Laz olsun, olmasın, Karadenizlilere yapılan zorbalık düşündüğümden de yaygın bir şey. Bir çok akrabam, arkadaşım, özellikle Karadenizli olmayan sosyal çevrelerle ilişkide olanlar, fakülte ya da iş arkadaşları tarafından, yoğun bir şekilde tacize uğruyor. Tacizi yapan, şaka yaptığını düşünerek, kendini şen, girişken, her ortama uyum sağlayan, sağlıklı sosyal ilişkileri olan gırgırı bol bir birey olarak tanımlıyor. Taciz edilen ise çoğu zaman ortamın neşesini bozmamak ve diğer arkadaşların duyarsızlığına tanık olup, iyice sinir olmamak için susmak durumunda kalıyor.

Bu güne kadar, yıllar boyunca bir insanı her gördüğünde, ‘öğleni geçti artık senin aklın ermez’ demenin, hangi zeka düzeyi için şakacılık sayılabileceğini anlamam mümkün olamadı. Şaka yapmak yaratıcılık gerektiren bir eylemdir, klişeleri tekrarlamak papağanların da yapabildiği bir şey.  

Birini görüyorsun, zihninin derinliklerinde bir çağrışım dosyası açılıyor, yıllarca, defalarca, aynı ses tonu, aynı vurgulama, aynı çalımla, aynı kelimeler ağzından dökülüyor, yani tamamen bilgisayar virüsü gibi mekanik bir olay, şuur bile gerektirmiyor.

Şuuru yerinde olsa, seni görmediği süre içinde hastalandığın, bir yakınını kaybettiğin, taşındığın, ya da ne bileyim önemli bir olay yaşadığın gibi normalde uzun süre sonra insanları ilk gördüğün anda, bu ara boyunca onlar hakkında duydukların çağrıştıracak, ama hayır seni zihninde ‘Laz’ isimli bir virüs dosyasına yükledi ya, görüş alanına girdiğin anda bu dosya açılıyor ve ağzından istemsizce ‘Laz Çizuuuuu’ fışkırıyor.

Beynine virüs bulaşmış papağan ne olacak.

Benim asıl anlamadığım şey, nasıl olup da birini görünce hemen, bazılarının aklına, ilk düşünce olarak ‘bu kız Laz’ düşüncesi geliyor? Çünkü benim de oldukça fazla tanıdığım vardır. Pek çok kişinin etnik kökenini, inancını bilirim, ancak biriyle karşılaştığımda aklıma ışık hızıyla etnik kökeni gelmez.

Genellikle etnik kökenle dalga geçmenin sonuçları hoş olmaz, hiçbir şey olmasa bile ortamda bir soğuk rüzgar eser. Ancak nedense, Lazlarla dalga geçince bu bir şaka olarak kabul görür.

Bir toplulukta bu tür bir zorbalığa uğradığımda, masada benden başka hiç kimse rahatsız olmaz. Bu rahatsızlığımı belirtirsem de, ne var bunda kızacak, şaka yapıyor işte diye tepki alırım. Yani ortamda dalga geçilen kişi de, rahatsız olduğunu belirtirsen, ortamın keyfini kaçıran kişi de sen oluyorsun.

Benim en çok karşılaştığım ‘şakaları’ yapan kişileri şu şekilde sıralamak mümkün; bunu belirtmek istedim, çünkü konuştuğum herkes de aynı cümlelerle taciz ediliyormuş. Madem ki papağan benzetmesi yaptım, bari kuş klasifikasyonu yapayım.

1. Selam cümlesi olarak ‘’uyyy laz çizuuuu, nasilsun bakayiiim’’ diyenler. Bu tipler yukarıda belirttiğim ‘şuursuz, virüs yüklü papağan’lardır, ancak kendilerini ‘sosyal kuş’ olarak tanımlarlar, cinsiyetleri büyük olasılıkla erkektir. Bunlara, ‘Laz çizuuu kadar taş düşsün taş kafana’ demek geliyor içimden.
2. İkinci tipler ‘sosyetik kuşlar’dır, bunlar çoğunlukla kadın cinsinden olurlar. Kendi şivelerini iyice süzdüre, süzdüre ‘ban bu kızın lazca konuşmasına bıyılıyoroom’ gibi bir cümle kurarlar. Ben Lazca bilmiyorum dersen, kendi şivesini iyice incelterek ‘celiyorum, cidiyorum daa’ dediğinizi iddia ederler.

Kendileri kraliyet ailesinden geldikleri için başkalarıyla dalga geçmesi gayet normaldir. Tabii bir de o sıra revaçta olan televizyon seslendirme şivesiyle konuşmasalar. Bu tipler yıllardır, e yerine a derler (ben yerine ban) son yıllarda ş, ç, s, c harflerini de s/z gibi söylemeye (aşk yerine ask, cilt yerine zilt) başladılar.

Keçi bir gün, çitten atlayan koyunun poposunu görmüş de, kendi poposunun sürekli açıkta olduğunu unutup, koyunla alay etmiş. Bunlara da bu hikaye çok yakışır. Sen de bir karar ver, bu tipleri önce kraliyet ailesine yakıştırdın, şimdi de keçiye benzetiyorsun diye düşündüyseniz, ne olmuş yani keçilerin kraliçesi demek istemiş olmaz mıyım?

• ‘Geç ötücü sosyal kuşlar’, bunların da çoğunluğu erkek olmakla birlikte cinsiyet ayırımı daha belirsizdir. İlk anda değil, mesela yarım saat sonra saatin öğleni geçmesi ve aklınızın yarıya düşmesiyle ilgili bir espri patlatırlar.

Onunla aynı sınavları kazanmış, aynı okulu okumuş, aynı mesleği yapıyorsundur, dolayısıyla sana aptal demenin aslında kendi aptallığının teyidi olduğunu düşünemezler. Bunlara ‘seninle konuşurken aklımın hepsini kullanmama ne gerek var ki’ demek uygundur.

• Bir de ‘fıkracılar fırkası’ vardır, erkek ağırlıklı olmakla birlikte cinsiyetsizdirler. Bir kısmı ‘can kuştur’, yeri ve zamanı geldiğinde, gerçek Laz fıkraları anlatır, bunlara hiçbir itirazım yoktur. Bunlardan birine rast gelirsem, üstüne ben de yeni fıkralar ve fıkra gibi yaşanmış olaylar eklerim. Böylece fıkra havuzları genişler, bu yeni espriyi başka ortamlarda da kullanabilirler.

Bu guruptan küçük bir kesim ise ‘anguttur’ , bunlar, sadece ‘Lazlar aptaldır’ demek için aptal bir fıkramsı anlatır. İşte bunlara tahammül etmek sabır gerektiriyor.

Bunları püskürtmek için, gözlerinin içine, duvar gibi bir ifadeyle uzun uzadıya bakmak yetiyor, o gün bir daha yanınıza yaklaşmıyorlar.

• ‘Kuş beyinliler’, bunları artık ırkçı zorbalar sınıfına sokmak lazım. Çünkü yaptıkları espri değil aşağılamadır. İlk 3 (ve angutlar) kuş tipini susturmadıkça kısa sürede sıra bunlara gelir. Ne de olsa senin şaka kaldırdığın tescillenmiştir.

İşte bu tiplere, her kim olursa olsun, haddini bildirmek lazım. Ancak genellikle yaptıkları esprinin(!) etkisiyle o kadar kamaşmış olurlar ki, sizin sözlerinizden hiç etkilenmezler, sözler bir kulaklarından girip diğerinden çıkar. Ne de olsa iki kulak arasında sözlerin değebileceği büyüklükte bir organ yok, sözünüz boşlukta dolanıp, geri çıkar. Aslında bu tiplere kendi etnik kökenlerini sorduğun zaman duyma özürleri anında kaybolur, sana saldırgan bir cevap verirler. Senin kökeninle alay eden kişilerin, kendi etnik kökeni hakkında ne kadar hassas bir ruha sahip olduklarına şaşırmamak elde değildir.

Bu tiplere cevabı Mevlana’dan vermek lazım.

Suskunluğum asaletimdendir.
Her lafa verecek cevabım var.
Lakin, bir lafa bakarım laf mı diye,
Bir de söyleyene bakarım adam mı diye!

Tabii salt sözden anlamayacaktır, söylerken ‘angut kaçıran’ duvar surat ifadenizi takınmakta ve gözünüzü kırpmadan suratlarına bakmakta fayda vardır.

Gözü korkacaktır, çünkü bütün zorbalar korkaktır.

BEN DENİZİN KIZIYIM, SEN KİMİN ÇOCUĞUSUN?

Ne yıldı ama diye hatırlayacağımız bir yıl geçiriyoruz.

Bu sene neredeyse her gün alışıldık, alışılmadık bir doğal afet haberi aldık. Orman yangınları mı çıkmadı, çekirgeler mi basmadı, çığlar mı düşmedi, depremler mi olmadı, meteorlar mı düşmedi, pandemiler mi çıkmadı. Savaşlar devam ediyor, uçaklar düşüyor, dünyanın çeşitli yerlerinde yanardağlar patlıyor, artık seller, mayıs ayında bahur sıcakları, ardından ceviz büyüklüğünde dolular.  Daha aklıma gelen gelmeyen neler, neler. Üstelik daha yarısına bile gelmedik, şimdi de mini buzul çapının başlayacağı konuşulmaya başladı.

Aylardır, insansız ev sahalarında yaşıyoruz. Bu inziva süreci bolca düşünmeye, yeni ilhamlar edinmeye, kalıplaşmış düşünceleri fark etmeye  fırsat yarattı. 

Daha önce farkında olmadığım bir  ‘şaşırma ölçeğim’ varmış, bu ölçeği artık yeniden ayarlamam gerekiyor.

Beni şaşırtan her olay için ‘bu yaşıma geldim,  her şeyi gördüm, artık beni herhangi bir şey kolayca şaşırtmaz dediğim anda, bunu da duydum ya bir yaşıma daha girdim diyeceğim bir şey oluyor’ derdim.

Hekimlik insanı şaşırtıcı olaylara şahit eder; bir gün hastanızın annesi kendi kızının nişanlısı ile kaçar, bir  gün aynı bebekte tam 3 ayrı genetik hastalık teşhis edersin,  başka bir gün yanına yürüyerek getirilen çocuk,  gözünün önünde birkaç dakika içinde komaya girer, bir başka gün servisinize silahlı bir adam dalıp, çocuğunun yanında kalan eşini vurmaya kalkar.

Yani sık sık bir yaşıma daha girdim dedirtecek bir şeyler olur.

Ama bu yıl işte bu ‘bir yaşıma daha girdim’ ölçeğim değişti.  Geçen hafta, bir gece, gök yüzünde, neredeyse bütün Doğu ve Kuzeydoğu illerimizde gözlenen, bir parlama  yaşandı.  Bir çok kişi bu olayı videoya çekti. Bunun bir meteor olduğu ve muhtemelen Artvin önlerine Karadeniz’e düştüğü anlaşıldı. Normal zamanda olsa günlerce haberlere çıkardı, ben de şahsen göksel olaylara çok ilgiliyim, merak eder, araştırırdım. Bu yıl herkes benim gibi şaşırma katsayısı yükseltmiş olmalı ki, aman canım meteormuş, bu yıl düşmese hatırım kalırdı dedi, meteor arada kaynadı gitti.

Kendimde ve benim gibi pozitif bilim eğitimi almış bir çok arkadaşımda gözlediğim bir başka eğilim ise hepimizin sadık bir şekilde astrolojik yorumları takip etmeye başlaması.

Açık konuşmam gerekirse eskiden astrolojiye hiç inanmazdım, ancak son yıllarda etrafımda inanan çok kişi birikti, söyledikleri zamanla aklıma yatmaya başladı. Emekli olduğumda nasılsa bolca da zamanım var diyerek bu konuda online temel eğitim bile aldım.

Konu ile ilgilendikçe ay döngüsünün üzerimde yarattığı etkiyi açıkça fark etmiştim (mesela dolunay zamanları uykum kaçar). Gene de bu yıl, astrologlar neredeyse bütün olacakları en beklenmedik haliyle tahmin edene kadar göksel olayların, günlük yaşantımız üzerinde  bu denli büyük etkisi olduğuna pek de inanamamıştım.  Şimdi ise, ay düğümleri  hangi burçlarda, tutulma ne zaman, hangi derecede, hangi gezegenler geri harekette, hangileri durağan, hangi gezegen, hangisiyle ne açı yapıyor, bu kalıplar neye işaret eder, hepsini  yakından takipteyim.

Bazı konularda düşüncelerim daha da berraklaştı.  İnsanların, ayaklarını toprağa basabilecekleri, küçük ölçekli yerleşim yerlerinde yaşaması, insan ruhuna çok daha uygun. Bir metropolde uzun dönem yaşamayı zaten hiç düşünmemiştim, ne kadar yerinde bir düşünce şeklim varmış, iyice inandım.

Bir başka iyice pekişen düşüncem ise yönetimler, güç odaklı değil, insan odaklı olmalıdır. Bu kısa ömrümde Sovyetler Birliğinin  yıkıldığını gördüm, bir yandan uzaya füze gönderiyorlar, nükleer bomba yapıyorlardı, diğer yandan insanlar açtı. Bu salgında Amerika Birleşik Devletlerinin iç yüzünü de gördük, dünyaya demokrasi getiriyoruz diye her yere bomba yağdırıyorlar. Salgında hastane koridorları ceset torbalarıyla doldu taştı. Çünkü onların gerçeği de parası yoksa sağlık hizmeti de alamayan, doğru beslenemeyen, barınamayan, her türlü riske açık yaşayan milyonlar.

Bu inziva sürecinde, ABD’de, siyahi bir adamı, diziyle ezerek öldüren bir polis, bir anda bütün dünyada ırkçılık konusunda farkındalığı artırdı. Irkçılık,  kendi etnik aidiyetini yüceltmek adına, diğer etnik gurupları aşağı görmekle ilgili bir şey.  Böylece kendi gurubun dışındaki insanlara yaptığın her zorbalık, kendince haklı oluyor. Hak gasp etmek, işkence etmek, öldürmek normalleşiyor, hatta idealize ediliyor. Yani ırkçılık bir çeşit akıl tutulması ve ruh hastalığıdır. Üstelik bu hastalığa yakalandığını anlamıyorsun bile.

Kendi hayatımdan örnek verecek olursam, ben de sık sık ırkçı zorbalığa maruz kalırım, ancak bu  süreçte,  bu zorbalığa karşı oldukça sessiz  kaldığımı fark ettim.

Bizim sınıf her sene bir araya geliriz. Her toplantıda,  ilk kez buluşmada arkadaşlarımdan en az 7/8’i, beni ‘’’uyyyy laz kizuu, nasilsun bakayiimm’’’ diyerek, sözüm ona esprili, aslında açık bir şekilde alaycı ve küçümseyici bir şekilde selamlar.  İlk anda bu vurguyu yapmayı unutmuş olan 3/5  kişi de mesela ikinci cümlesinde ya şivemle dalga geçer ya da  ‘artık saat on ikiyi geçti, artık aklın ermez’ der. Birlikte olduğumuz birkaç gün içerisinde, başka 8/ 10 kişi daha, seni görünce aklıma geldi deyip, aptallık vurgulayan  bir Laz (!) fıkrası anlatır.

Hatta en son buluşmalarımızdan birinde arkadaşlardan biri,  yemek masasında,  elini bana doğru sallayarak  ‘bu Laz lan, ben bunun yerinde olsam, kafamı kesip atardım’ diye haykırarak, kahkahalar attı.  Ben bu durumdan rahatsız olduğumu söylediğim zaman ise arkadaşlarımdan ‘aman bunda alınacak ne var’ gibi bir tepki aldım. Oysa gurubumuz oldukça hassastır, en ufak bir kırıcı söz söylense hemen uyarılar gelir.

Benimle dalga geçenlere sorsam,  adım kadar eminim ki, ırkçılığa karşıdırlar. Irkçılığa karşı olduğuna gönülden inanır, ama, her gördüğünde  de Laz olduğum için benimle dalga geçer, bunun da ırkçılık olduğunu idrak etmez.

Şimdi bu farkındalıkla bir karar verdim. Bundan sonra artık cılız bir itiraz yok, açıkça, ‘bana bu şekilde davranmaktan sizi men ediyorum, bu yaptığınız ırkçılıktır, ırkçılık bir ruh hastalığı olarak tanımlanır ve insanlığa karşı işlenen en büyük ayıplardan biridir’ diyeceğim.