Geçen yıl boyunca salgın endişesi ile yaşadık, bu yıl kuraklık endişesi, devam eden salgından bile ön plana çıktı.

Sonbahardan itibaren ne yağmur ne de kar yağdı.

Kış gecikti, barajlar bomboş kaldı, eğer bundan sonra yeterince yağış olmazsa önümüz ciddi kuraklık gibi görünüyor.

Her şey gibi havalar da garip gidiyor, kış ortasında sıcak lodos havaları yaşadık, neyse ki lodos sonunda gözündeki yaşları döktü; geçen haftadan itibaren bütün ülkeye kar yağmaya başladı. Bizim köy normalde yılın ilk karını Aralık ayı sonunda alırdı, ancak bu yıl Ocak ayının sonunda kar yağmaya başladı.

Kar yağışı bizi biraz olsun sevindirdi, umarım barajları doldurmaya yetecek kadar kar yağar, yoksa halimiz harap.

Geçen haftanın diğer sevindirici gelişmesi ise, ülkemize en azından, en riskli gurubu aşılamaya yetecek kadar aşının gelmesi oldu. Öncelikle, sağlık çalışanları aşı olmaya başladı. Aşı olan bir sürü hekim aşı olurken resim çektirip sosyal medyada yayınladı. Çünkü aylardan beridir (aşı çıkma ihtimali belirdiği ilk andan beri), aşıya karşı bir kötüleme hareketi başladı. Sonuç olarak,  insanların çoğunda ciddi bir güvensizlik hissi ve aşı karşıtlığı gelişti.  Kime sorduysam aşı olmayı düşünmüyorum diyor, benim aşı olmak istediğimi duyunca da beni caydırmaya çalışıyordu.

Bu aşı o kadar yeni ve aceleyle kullanıma sunuldu ki, salgını durdurmaya yetecek aşıyı imal etmek için uzun aylar belki de yıllar gerekecek. Dünya Sağlık Teşkilatının açıkladığına göre zaten var olan aşının %95ini 10 ülke almış, yani üretilen aşı miktarı kadar, dağıtımda ciddi bir problem var.

Sonuç olarak bize gelen aşı miktarı da yeterli olmadı. Peyderpey aşı yapılacaksa, aşı olacak kimselerin sırasını belirlemek çok önemli.  Sağlık Bakanlığı, aşı olma sırasını belirleyen bir risk tablosu açıkladı. Buna göre en yüksek risk sağlık çalışanları ve ileri yaştaki vatandaşlar, daha sonra daha genç yaşta olup da kronik hastalığı olanlar ve bunun gibi aşı sırası belirlendi.

Bu tabloya bakınca benim biri 70 yaş, diğeri 65 yaş üzeri olan iki ablama sıra benden çok daha önce geliyordu. Ben ise en düşük risk gurubun da yer alıyordum. Hane halkına önce sizin için aşı çıkacak, bana muhtemelen aşı çıkmaz, ben sizden çok sonra aşı olacağım diye açıklama yaptım. Bunu duyunca büyük ablamız (oldum olası komplo ve felaket senaryolarına bayılır, bir şey yapmak gerektiğinde, milyonda bir olumsuz ihtimal varsa, önce o ihtimalin gerçekleşeceğini düşünerek, hemen yapmaktan vaz geçer, ayrıca canı da çok ama çok kıymetlidir),  hemen ‘ben öyle hemen aşı olmam, önce herkes olsun, kimseye bir şey olmazsa, ondan sonra belki’ diye itiraz etti. Ben de salgın başladığından beri sadece bahçeye  çıktığı için daha da ziyade inandığı bir şeyden vaz geçirmenin zorluğunu bildiğim için bu sözlerine cevap bile vermedim.  

Geçen hafta sosyal medya bütün çalışan arkadaşlarımın aşı pozları ile doluydu. Bu görüntüler içimde gerçekten bir umut ışığı yaktı, artık tünelin sonundaki ışık görünmeye başladı diye düşündüm. Aşı olma imkanı bulamadan ölen meslektaşlarım ve sağlık çalışanları için tekrar dua ettim.

Cuma akşamı Gamze Çan (KTÜ’den ÇÖMÜ’ye gelen halk sağlıkçı arkadaşım) bana bir mesaj çekip, emekli hekimler için de aşı kararı çıktı, hemen randevu al, hafta sonu sokağa çıkma yasağı var ama aşı randevum var deyince kimse ses çıkartmıyor dedi. Ben de Cuma akşamı saat 18.45 filan, bir yandan online bir sohbet programındayım, onu dinliyorum, diğer yandan aşı için randevu almaya çalışıyorum.

Derken, 15 Ocak, saat 19.40 için randevu aldım.

Fakat o anda bile içimde garip bir duygu, beni uyaran bir iç ses var. Bu sesi vicdan azabına yordum;  çünkü ben fiilen çalışmıyorum, aşı olursam başka birinin hakkını gasp etmiş olurum diye düşünüyorum. Bazı arkadaşlarım, emekli hekimlere aşı önceliği verilmesinin  sebebi salgın iyice kontrolden çıkarsa göreve çağırabilmek, deyince gönül rahatlığı ile tamam   aşı oluyorum diye düşündüm.

Fakat hala içimde tuhaf bir his var,  bu sefer de muhtemelen, kar yolları kapatacak ve randevuya gidemeyeceğim diye düşündüm. Çünkü yabancıların bağırsak içgüdüsü dedikleri, beni yıllar boyu uykularımdan iğne batmış gibi uyandıran bu iç sesime çok güvenirim.

Ertesi sabah oldu, karlar erimiş, içimden hala ciddi ölçüde uyarılıyorum.  Gamze sabah arayıp kar sizin yolları kapatmadan hemen randevuna git dedi. Ben ise emin olamıyorum acaba randevuyu alabilmiş miyim, bizim köyde internet kesildi sen bakar mısın dedim. Sen hemen arabaya bin yola çık ben kontrol ediyorum dedi. Böylece anladık ki meğer ben Cuma akşamı için (yani artık dün) randevu almışım. Gamze hemen yeniden bugün için randevu aldı. Ben de saat 11de ÇÖMÜ hastanesine aşı olmak üzere gittim.

Tam aşı olacağım, son dakikada ne göreyim dersiniz, meğer Gamze o stresle bana Devlet Hastanesinden randevu almış, yani yanlış hastanedeyim. Neyse bir gün önceden aldığım randevu işe yaradı, sistemde adım çıktı, aşımı yaptılar.

Ben de resim çektirdim ve sosyal medyada paylaştım. Birkaç kişi sen olduğuna göre ben de olacağım yazdığı için sevindim. Hatta ben aşı olmak için bekleyeceğim, Çin aşısı olmam diyen ablam da hevesle kendine sıra gelmesini bekliyor.

Gamze ile yaptığımız şaşkınlıkları kimseye söylememe kararı almıştık ama dayanamadım yazdım.

İlginç olarak eve döndükten sonra kar gene yolları kapattı. Sabah sanki beni aşıya göndermek için yollar açılmıştı.

Bu hafta bir de açık öğretim sınavlarına girecektim. Cumartesi sabahı saat 4 gibi uyandım ve hemen sınava gir diyen iç sesimi susturup da bir türlü uyuyamadım. Daha önce sınavlar ilan edilen günde saat 10da başlamıştı, sıcak yatağından çıkma şimdi saatini bekle diyen mantık sesim çok cılızdı. İnternete girdim ve sınavın açıldığını gördüm, inanmayacaksınız ama sabah saat 4ünde online sınava girdim. İyi ki girmişim çünkü gün ağarınca internet de gitti, şimdi pazartesi günündeyiz hala tam kapasitede değil.

Yani benim iç sesim cumartesi günü fazla mesai yapmak zorunda kaldı.

Ancak hafta sonu beni çok üzen bir başka işaret daha aldım, bir fidanım 3 santim tutan kardan kırıldı. Bu fidanın öyküsünü sanırım yakında yazmam gerekecek. Göreceğiz.

Bu yıl havalar bir garip, mevsimler belli değil, kış mı yaz mı anlayamadık, ciddi kuraklık tehlikesi var.

Sonbahar, sonbahar gibi geçmedi. Eylülden itibaren bol bol yağmur alan Çanakkale’ye neredeyse hiç yağmur düşmedi.  Geçen yıl yerel köylülerin yağmurun yeterli olup olmadığını yerlerde biriken göletlerden anladığını öğrenmiştim. Köylülerin karasu patlağı dedikleri bu göletler yer altı sularının doygunluğa ulaştığının göstergesi oluyor.

Geçen sene yüzey göllenmeleri olmadığı için, köyde köylün içme suyu ile sulanan bahçelere sebze ekilmesine izin verilmedi. Buna rağmen Ağustos ayında hayvanların sulandığı saatlerde sıkıntı oldu.

Bizim köyün içme suyu, orman içerisinde bir kaynaktan geliyor. Kaynağı merak edip de bir kez gittim. Arabamı neredeyse çeviremeyip, orada bırakacaktım, kaynak o kadar dar ve tehlikeli bir yolun son noktasındaydı.

Özellikle yağmurun çok az olduğu yaz aylarında köy suyunun tadı biraz farklı oluyor. Oldukça kireçli bir su ve tadı da özellikle yazın tuhaflaştığı için biz içmiyoruz. Ancak bu su çevrede şifalı kabul ediliyor (nedenini anlayamadığım şekilde tatlı su diyorlar), zaman zaman dışarıdan gelip de köy çeşmesinden su dolduranları bile görüyorum.

Köyün bahçelerinin büyük kısmında yüzeysel kuyular var. Bir de aşağımızdaki köylerin şeftali bahçeleri için sulama kanalları var. bu kanallar yaz aylarında Umurbey’deki bir barajdan gelen su ile dolduruluyor. Özellikle Ağustos ayında bu kanaldan su çekilerek tarlalarda  ve hayvanlar için kullanılıyor, bu aylarda köy yollarında traktörler arkalarında su tankerleri ile vızır vızır dolaşıyor. Yani su kullanılmasının yazılı olmayan kuralları var. Birinden kuyusundan su çekmek için izin istemek gerekiyor, kuyu sahibi de genel olarak ‘hayrat mı açtım’ diye biraz nazlanmadan izin vermiyor.

Geçen sene bizim zeytinlikteki kuyudan bizden habersiz o kadar su çekmişler ki kuyudan su gelmemeye başladı. Fazla kullanıma bağlı yer altı suyunda bozulma olmuştu. Kuyuya bir sürü masraf yapıp, bir ay kadar su çekmeyince işler düzeldi. Ancak ben de henüz kuraklık bile gelmeden özellikle de tarım yapan insanlar için suyun önemini, yaşayarak  bir kez daha anladım. Bahçeyi ve kuyuyu bin bir kilit altına aldım mecburen. Bu sene kuyumu kimseye kullandırmayacağım. Çünkü bu yıl sonbaharda geçen seneki kadar bile yağmur yağmadı.

Kış da her zamankinden farklı geçiyor. Geldiğimizden beri, her yıl Aralığın 20’si civarında ilk kar serpiştirir, Ocak ayının ilk haftası içerisinde de adamakıllı kar yağışı olurdu. Hatta bir hafta kadar evde mahsur kalırdık. Şubatın son haftasına kadar zaman zaman kar yağar, biz de her yıl aralıklı olarak neredeyse 2 hafta arabalarımızı çıkaramaz, yani evde mahsur kalırdık. Bu yıl evde mahsur kalma konusundaki fikirlerimiz kökten değişti, o zamanlar şehre inmemek mahsur kalmak demekti.

Bu yıl ise Ocak ayının ortasına kadar hava sıcaklıkları 15-18 derece bandında değişti. Çünkü günlerce süren şiddetli bir lodos fırtınası var. Lodosun gözü yaşlıdır diye bir atasözü vardır, çünkü ardından yağmur gelir. Bu sene de öyle oldu, ancak hala yağmur miktarı çok az, üstelik bu yağmur  daha önce hiç tanık olmadığım gibi yağıyor,  havada büyük bir baskı ve nem var, aniden birkaç dakika ile birkaç saat arasında aniden kovadan boşalırcasına yağıp, aniden kesiliyor.

Önümüzdeki hafta da kar yağışı gelecekmiş, büyük bir hevesle bekliyoruz. Çünkü,  neredeyse Türkiye’nin bütün barajları gibi, Çanakkale ilinin merkezinin tek su kaynağı olan Atikhisar barajı da hemen hemen boş. Gerçekten güzelce kar yağması gerekli ki, bu yıl, özellikle de yazın su sıkıntısı olabildiğince az çekilsin. Çanakkale ilinin ana geçim kaynağı tarım olduğu için susuzluk gerçekten büyük problem olur.

Köyümüzün çevresindeki ormanlarda yenileme çalışmaları var, bir çok ağaç kesiliyor ve orman gençleştirilmeye çalışılıyor. Köylülerimiz bu kuraklığın çevredeki ormanların azalmasına bağlıyor. Bu düşüncelerinde haklı olduklarını düşünmeden edemiyorum. Ancak bütün ülkede sıcaklıklar mevsim normallerinin çok üzerinde seyrediyor. Bu mevsimsiz sıcakların gelip geçici bir durum olması da mümkün, ilkim değişikliğinin ve küresel ısınmanın bir sonucu olması da mümkün. Yaşayıp göreceğiz.

Uzun zamandan beri içinde salgın olmayan ilk yazım bu sanırım, ancak susuzluk da salgın kadar hatta daha da ürkütücü.

Onlar ki toprakta karınca, suda balık, havada kuş kadar çokturlar. Korkak, cesur, cahil, hakim ve çocukturlar. Ve kahreden ve yaratan ki onlardır. Destanımızda yalnız onların maceraları vardır.

Tabii, insan Nazım Hikmet gibi bir sözcük büyücüsü ise insanlığı böyle tarif edebiliyor. Şiirin, insanoğlunun, karınca, balık, kuş kadar çok olduğu  kısmına tamamen katılıyorum. Diğer mısralarda ise biraz kafam karışık diyeyim. Ancak bu yazımı bir destan kabul edersek, bu destanda yalnız, geçtiğimiz yılın insan maceraları var.

Benim kafam biraz tuhaf işler, bir şeyleri aklımda tutabilmek için hemen bir takım bağlantılar bulur, kafamda şema çıkartırım. Böylece bir algoritma yaratırım. Salgındaki insan düşünce ve davranışları konusunda da kafamda gelişen bir takım şemalar oluştu. İnsanları, kendi kafamda, düşünce  şekillerine göre kategorize ettim. Birisi bana bir soru sorduğunda, soruyu soruş, cevabı kabulleniş şekline göre nasıl davranış kalıpları olduğunu artık anlayabiliyorum.

Bu düşünce ve davranış kalıplarından ne kastettiğimi soru cevap şeklinde anlatmaya çalışayım.

Virüs nedir? Mutasyon ne demektir?

Bu konuda yukarıda Allah var. Herkes fikir sahibi oldu, hatta başımıza virolog kesildi. Köyde kadınlar ekmek hamuru yoğururken eskiden köy dedikoduları ederlerdi, şimdi virüsün İngiltere’de fark edilen en son mutasyonunu konuşuyorlar. Salgının işte böyle bir etkisi oldu, okuma yazma bilmeyen kadınlar bile virüs, salgın, mutasyon, hijyen, korunma vb kelimelerini öğrendi.

Geçen günlerden birinde bir astrolog, salgın ne zaman bitecek sorusuna öyle çevik çevik cevap veriyordu ki şaşırıp kaldım. Hatta bu virüs çok mutatif bir virüs diye kendi lisanını bile oluşturmuş. Ben 40 yıllık doktorum mutatif diye bir terimi ilk kez duydum, ne yalan söyleyeyim. Bu beyefendiye RNA virüslerinin, adı üzerinde genetik materyallerini RNA molekülünde taşıdıklarını, girdikleri hücrenin metabolizmasını kullanarak DNA sentez ettiklerini, dolayısıyla, DNA koruyucu mekanizmalarının olmadığını, bu nedenle de mutasyon hızlarının zaten fazla olduğunu söylemenin ne anlamı var şimdi?

Herkes, virüsün yayılma hızı, öldürücülük oranı, hastalık belirtileri nedir, ne değildir; her şeyleri öğrendi. Ancak virüsün menşei konusunda suda balık, havada kuş kadar çoklar arasında, okyanuslar kadar büyük, Himalayalar kadar yüksek, fikir ayrılıkları var.

Suda balık kadar kalabalık bir gurup, hem de sadece ülkemizde değil, bütün dünyada çok kalabalık bir gurup, virüsün laboratuvarda üretildiğine canı gönülden inanıyor. Havada kuş kadar çok insan da virüsün uzaylılar tarafından üretildiğine inanıyor.

Hatta geçenlerde bir tanıdığım virüsün doğal bir şey olduğuna inanacak kadar nasıl aptal olabildiğime şaşırdı kaldı. İşte bu gurup insana ne dersen de mümkün değil kabul etmiyor, virüs laboratuvarda üretildi, o da olmadı uzaylılar ne güne duruyor.

Oysa virüs doğasına uygun hareket ediyor. Yeryüzünde adaptasyon yeteneği en yüksek olan yaratıklar biz insanlar değiliz. Adaptasyon işinin Houdini(en büyük sihirbaz)si, virüslerdir. Öyle ki zahmet edip tamamen canlı bir forma bile dönüşmemişlerdir. Yarı canlı, yarı cansızdırlar. Denk gelir de bir canlı hücreye bulaşırlarsa çoğalırlar, yoksa milyonlarca yıl öylece durup dururlar.

Benim bu konuda şaşırdığım nokta, nasıl olup da toprakta karınca kadar çok bir nüfus, hem bu kadar dindar olup, hem de yaratıcının bu kadar beceriksiz olduğunu düşünüyor? Öyle ya galaksiyi yaratan, virüsü mü yaratamayacak?

Salgına karşı nasıl önlem alıyorsun?

İşte bu sorunun cevabı çok trajikomik.

Çünkü denizde balık kadar çok insan gurubu, önlem de neymiş diye düşünüyor. Bazıları azimle hala böyle bir salgının varlığına bile inanmıyor. Her hastaya geçmiş olsuna, her cenaze evine baş sağlığına gidiyor, gurbetten dönüşlerde bütün akrabalarını sıra sıra geziyor.

Mesela geçen ay benim arkadaşlarımdan birinin ablası ve eniştesi peş peşe vefat ettiler. Meğer ablamız, hiçbir şekilde inandırılamayan ekiptenmiş, grip olan birisine geçmiş olsuna gitmiş, bu umarsızlığı, hem kendi, hem de eşinin hayatına mal oldu.

Bizim akrabalardan bütün hane halkının hastalandığı bir vaka oldu, onlara da İstanbul’dan gelen bir akrabaları ziyarete gelmiş. Üstelik kadına evde yaşlılarımız var gelme demişler, ancak kadın ben öyle şeylere inanmıyorum diyerek, zorla gelmiş, gelince de git diyememişler, eve buyur etmişler. Kadın gelmişken bütün mahalledeki tanıdıklara da uğramış.

Böylece salgına inanmayan tek bir kadın, eve misafir kabul etmiyoruz diyemeyen onlarca kişiyi hasta etti.

Bu inançsız gurubun yanında bir de aşırı inançlı(!) bir havada kuş gurubu var ki, onların olayı daha farklı. Cenaze evlerini dolaşıyor, evlerde toplaşıp daha güçlü olsun diye toplu dualar ediyorlar. Bizim MUKUT ekibinden birkaç kişi böyle bir toplantıda toplu halde hastalanıp, eşlerine de bulaştırdılar.

Trabzon’da bu toplantılardan birine nefesi çok güçlü diye bir hafız çağırmışlar. Hafız güzelce herkesi okuyup, üflemiş. Sonuç olarak 100 civarında taze hasta çıktı, 3-4 köy karantinaya alındı.

Maske nasıl takılır?

Sahilde kum kadar çok bir kesim maskeyi aksesuar olarak kullanıyor. Yazın bu aksesuarcılar arasında bilezik şeklinde kullananlar da vardı. Maske bilezikler, genellikle bileğe takılırken, daha yaratıcı, daha zayıf  gençler arasında dirsek üzerinde de kullananlar oluyordu.

Aksesuar maskenin gerçek kullanım alanı ise kolye tarzında olandır. Bunlar genel olarak alt çene kemiği ile gırtlak kemiği arasına yerleştirilmekte olup, bazı kumlar tarafından  sadece ağzı örtecek, burnu dışarıda bırakacak şekilde çeşitlendirilebilirler. Maske çene altındayken ağızda sigara olması da bu kolyeyi tamamlayan bir unsur olarak karşımıza sıklıkla çıkmaktadır.

Bu gün açık hava yürüyüşümü yaparken, Lapseki feribot limanının orada, maskesi sadece burnunu kapatan, maskenin kapatmadığı ağzına bir pipo tüttürerek yürüyen bir beyefendiyle karşılaştım. İşte özgün insan diye ben buna derim. Adamı görünce, insanoğlunun istediğini yapma konusunda ne kadar yaratıcı olduğuna dair beynimde bir ampul yandı. Gerçi bu aydınlanma anının ne işe yarayacağını anlayamadım, ama aydınlanma aydınlanmadır, ilham ilhamdır, büyüğü, küçüğü olmaz diyerek, bu yazımı, işte o sadece burnu maskeli, ağzı pipolu abime ithaf ediyorum.

Aşı hakkında ne düşünüyorsun?

Elbette gene yukarıda Allah var, kimsenin hakkını yemeyeyim, herkes epidemiyog, herkes aşı uzmanı. Ancak bu sorunun cevabı da her türlü komplo teorisine açık. Ne tuhaftır ki hem havada kuş, hem denizde balık hem de toprakta karınca kadar çok bir gurup, aşı olmaktan korkuyor. Ne Bill Gates’in aşı şirketi kurması kaldı, ne aşıyla çipleneceğimiz, ne aşının işe yaramayacağı, ne de yan etkilerinin virüsten daha ölümcül olduğu kaldı.

Bu aşırı kalabalık kesime sadece şunu söylemek istiyorum. Dünya çok daha öldürücü ÇİÇEK hastalığından ve aşırı derecede sakat bırakan ÇOCUK FELCİ hastalıklarından aşılar sayesinde temizlendi.

Benim düşüncemin bir önemi varsa söyleyeyim. BEN AŞIYA ULAŞTIĞIM ANDA, AŞI OLACAĞIM.

Aşı olabilene kadar değil, toplumun % 75/80’i bağışık hale gelene kadar da korunma önlemlerini almaya devam edeceğim.

Geçen ilkbaharda, salgının Türkiye’ye de bulaştığı fark edildikten sonra, hayatımıza sosyal izolasyon dediğimiz bir kavram girdi. Böylece, bırak gezip tozmayı; ev gezmesi yapmak bile hayal oldu. Meğer hiç farkında olmadığımız ne güzellikler yaşıyormuşuz, şöyle gönlünce sarılıp merhabalaşmak, dostlarla amaçsızca sohbet etmek, birlikte gezmek ne kadar değerliymiş. Bırakın turistik bir gezi yapmayı, bir lokantada hoş bir yemek yemeyi, korkusuzca marketlere gitmek, sokaklarda amaçsızca dolaşmak bile ne büyük özgürlükmüş anladık.

İlk kez evlere kapandığımız dönemde çok canım sıkılmıştı. Çünkü bütün dünya hakkında henüz hemen hiçbir şey bilmediğimiz bir salgınla, sonu belirsiz bir döneme girmişti.

İlk izolasyon döneminde, her şey hayatta kalmanın belirsizliği ile ilgiliydi. Benim pek çok arkadaşım eğer emekliyse eve kapandı, bütün ihtiyaçlarını yapabildiğince kendi yaptı, marketlerden kurye ile alış veriş yaparak, kapalı düzen bir yaşam şekli geliştirdi. Biz ise köyde böyle bir kurye rahatlığına sahip olamadık, mecburen market alış verişlerini ben yaptım, buna karşılık köyde bol bol açık havadan faydalandık, hatta bahçede basbayağı ırgatlık yaptım.

Bu dönemden en çok aklımda kalan görüntülerden biri, herkes evde ekmek yapmaya başlamış olacak ki, sosyal medya hesaplarından boy, boy, çeşit çeşit ev ekmeği resimleri paylaşıldı. Marketlerde haftalarca maya bulunmadı.

Düşününce bütün besin alışverişi gibi ekmek de kuryelerle getirtilebilirdi. Sorsan, herkes bulaş endişesi ile dışarıdan ekmek almadı. Şehirlerde zaten pek çok insan ambalajlı ekmek aldığı için bu çok yüzeysel bir açıklama gibi görünüyor.

Kendimce insanların o dönemde ekmek yapmaya bu kadar merak salmalarının çok daha derin bir sebebi vardı. İnsanoğlu bu topraklar üzerinde ancak buğdayı evcilleştirip, ekmek yapabilmeye başladıktan sonra hayatta kalması kolaylaşmış ve nüfusu artmıştır. O ilk izolasyon döneminde her duyguyu ilham eden gerçekler yarının belirsizliği ve hayatta kalmaktı. Bence DNA’larımızda binyıllar önce bu topraklar üzerinde nasıl hayatta kalındığına dair o kadim bilgi bir şekilde işlenmiş halde mevcut. İlk izolasyonda insanlar karın doyurmaktan çok daha derin bir ihtiyaçla evde ekmek yaptılar. Bence, asıl amaç bu dünyadaki var oluş hakkını teyit etmek, hayatta kalma isteğini evrene bildirmekti.

Çünkü ekmeğin anlamı yemekten çok daha fazlasıdır.

İlk izolasyonda, derhal mevcut  sanal ilişki ağları artırıldı, yeni görüntülü, sanal toplantı yöntemler geliştirildi. Deyim yerindeyse yüz yüze yapmaktan mahrum kaldığımız sosyal ilişkiler, yüz yüze görüşmenin yerini tutmasa da bir şekilde sanal mecraya taşındı.

Bir çok arkadaş gurubumla her zamankinden daha çok haberleştik. Bu sırada herkesin bir şekilde atalarından yardım istediğini ve kendi öz yaşamını şifalandırmaya çalıştığını fark etim. Örnek olarak hiç olmadığı kadar çok eski resimler, anılar paylaşıldı. Bizim yaş gurubumuzda gençliğimizi travmatize eden terör olaylarından, arkadaşlığımızdan, fakülte ve asistanlık yıllarımızdan, artık aramızda olmayan arkadaşlarımızdan, hocalarımızdan sıkça bahsederek hayatımızın o dönemini şifalandırdığımızı fark ettim.

Bu sırada hiç konuşmadığımız kadar da anne babalarımızın hayatlarından ve onlara dair anılardan konuştuk. Şimdi bana sorsan hangi fakülte arkadaşımın anne babası köy enstitüsü mezunu, kimlerin babası cumhuriyetin ilk nesil memuru, öğretmeni, kaymakamı, vallahi sular seller gibi sayarım.

Belki bütün bunların hiç biri bilinçli bir çaba ile yapılmadı, ancak o belirsizlik ve yalıtım günlerinde bize tanıdık gelen şeylere (kökler, atalar, anılar) sığınmak ve öz yaşam travmalarımızı bilinç düzeyine çıkartıp söze dökmek (dolayısıyla şifalandırmak, yaralarını sağaltmak) çok önemli ihtiyaçlardı.

Arada yaz günlerinde bulaş hızı düşünce biraz rahatlamış olduk, ancak havalar soğumaya başlayınca vaka sayısı yeniden fırladı ve Aralık ayından itibaren evlere kapandık. Henüz resmi olarak önerilmeden önce daha Kasım ayında ben zaten kocaman bir alışveriş yapmış ve eve kapanmıştım. Bu sefer  eve kapanmak nedense  daha kolay geldi. Ya rölantide yaşamaya alıştım, ya da artık  korkum azaldı, oysa şimdi durum çok daha vahim. O kadar çok arkadaşım, tanıdığım hastalığa yakalandı ve hatta hayatını kaybetti ki, sayamıyorum.

Korkumun azalma sebebi ise belirsizlik duygumun azalmasından kaynaklanıyor; çünkü artık hastalığa dair epeyce bilgi sahibi olduk, tedavi şekilleri bir hayli belirginleşti, çeşitli aşıların geliştiğine dair bilgiler geliyor.

Gerçek olan şu ki, resmi açıklamalar asla gerçeği yansıtmıyor, ne hasta sayısı ne de ölümler bize bildirilen kadar az değil, hatta kanaatime göre gerçek rakamların yanına bile yaklaşamıyor. Aşı meselesine gelince, ne zaman ülkeye gireceği, ya da ne zaman aşıya ulaşabileceğimiz hakkında bir bilgi sahibi olmak da pek mümkün görünmüyor.

Gene de belirsizlik duygum azaldı, çünkü uzunca bir süre kişisel korunma yöntemleriyle devam edecek gibi görünüyoruz.

Bu ikinci izolasyon döneminde ise hepimize hakim olan duygu, hüzün, öfke ve umut olarak karmakarışık, ama artık eskilerle değil, anla ve gelecekle ilgili. Hüzün ve yas elbette kaybettiklerimiz için, öfke krizin yönetilme/ yönetilememe şekline karşı. Umut da artık zaten bir ölçüde, doğal yollardan sürü bağışıklığı kazanıldı, eğer aşı ülkeye sokulabilir ve aşılanma programı da ihtiyaca göre yapılabilirse birkaç ay içerisinde salgının en azından en alevli kısmının geçebileceğine karşı gelişiyor.

Şimdi artık anılar, atalar, ekmekler paylaşılmıyor. Şu sıralar kişisel gelişim, gezi, doğa koruma, salgın ve aşılanma konusunda bilgilendirme sohbetleri revaçta.

Bir başka fark da ilk izolasyonda çoğumuza çok ağır gelen minimalist yaşama oldukça ayak uydurmuş olmamız. Mesela artık kimse saçımı kendim kesiyorum demeyi gerekli bulmuyor.

Her iki yalıtım sürecinde de değişmeyen şey, herkes inanılmaz derecede arkadaşlarını, yüz yüze konuşmayı, sarılmayı, gezmeyi, kısaca insan ilişkilerini özledi. Eh o kadar da olacak, ne de olsa sürü hayvanıyız.

Geçen Aralık ayında teyzemin kızı Sibel (Dobrucalı) Özgür ve eşi Orhan Özgür de coronaya yakalandılar.  Neyse ki, ikisi de hastalığı çok ağır geçirmediler. Sibel evde ağır ve uzun bir grip gibi atlattı. Orhan ise ilk on gün evdeydi,  oksijen doygunluğu azaldığı için 10 gün kadar da hastaneye yatarak takip edildi.

Sibel, kas ve baş ağrıları, öksürük, halsizlik gibi belirtilerle, Orhan ise şiddetli baş ağrısı, sadece bir kez 38 dereceye varan ateş ve sonradan eklenen oksijen azlığı gibi belirtilerle geçirdi.

Orhan’a tanı koyulur koyulmaz, kızları Nil, oksijen satürasyonu ölçme cihazı gönderdiği için, Orhan oksijen düşüklüğünü hemen fark edip, en erken dönemde hastaneye yattı. Böylece, daha ağır girişimlere gerek olmadı, nazal oksijenle düzeldi.

Şimdi her ikisi de virüs negatif ve bulaştırıcılık fazını atlattılar. Orhan da dün itibarıyla taburcu oldu.

Yani her ikisi de ucuz atlattılar.

İnsan kendisinin ya da yakınlarının başına gelmedikçe, bu hastalığı geçirirken ‘yalıtımın’ zorluğunu kavrayamıyor. Geçtiğimiz aylarda ben de ateşli bir grip geçirdim ve kendimi evde oda izolasyonuna aldım. Kısa zamanda basit bir grip olduğumu anlamış olmama karşılık, evde 65 yaş üstü 2 kişi olduğundan bu yalıtım sürecini günlerce devam ettirdim. Neyse ki çok uzun süre yalnız yaşamış birisi olarak hasta olduğumda kendi başımın çaresine bakmayı iyi bilirim. Bu sebeple  o zaman bile yalıtımın ne kadar zor  olduğunun farkına varamamışım, ancak şimdi kafama dank etti.

Geçen gün, babasını corona nedeniyle kaybeden ve ailesinden birkaç kişi daha hasta olan bir arkadaşımla görüştüm. Kendisi de çok ağır bir hastalık geçirmekte olduğu için hiçbir şekilde yanlarına gidemiyor. Doktor olmasına rağmen en yakınlarını hasta yataklarında ziyaret dahi edemiyor olmasının nasıl bir çaresizlik duygusu yarattığını anlattı.

Önce Orhan tanı aldı, ondan 2 gün sonra da Sibel hastalandı. İlk iki gün Orhan evin bir odasında yaşıyordu, Sibel’in de hastalandığı anlaşılınca hiç olmazsa evin içinde serbest kaldı.

Gene de, karı-koca kukumav kuşu gibi evde yalnız kaldılar.

Düşününce bu hastalık da bütün viral hastalıklar gibi dinlenmek gerektiren bir hastalık. Ancak hiç de öyle olmuyor. Hem hastasın, halsizsin, sana bakacak kimse yok, kendi kendine bakıyorsun, doğal olarak evde en az bir kişi hiç ama hiç dinlenemiyor. Başın ağrırken, kasların sızlarken, ateşin varken, kalkıp bir sürü iş yapmak zorundasın. Bu bir.

Zaten oldukça ağır bir şekilde hastasın, üstelik günler ilerledikçe durumunun ağırlaşabileceğinin farkındasın, ancak kimseden telefon dışında sosyal destek alamıyorsun. Derdini içine atıyorsun, ya da yine hasta olan hane halkıyla konuşup, sürekli oksijen doygunluğunu izleyip, gecelerini öksürükten, sıkıntıdan uykusuz geçirip, kara kara düşünüyorsun. Bu da iki.

Tabii bütün geniş aile de dışarıda  kafayı yiyor.

Bizimkilerin çocukları, Trabzon’da anne babaları hasta yatarken, İstanbul’da tırnaklarını yediler,  Trabzon’a gitmek isteseler de babaları gelirseniz sizi kapıdan sokmam demiş.

Sibel’in annesi (Güneş Teyzem) ise, Sibel’e çok yakın oturur, normalde Sibel her gün annesiyle zaman geçirirdi. Neyse ki teyzem hastalanmadı, ancak arayınca bize ‘ben corona oldum, yatıyorum’ dedi.  Dr. Rüştü Araz’a da aynı şeyi söylemiş, Rüştü Bey, teyzemin bakıcılarını ‘Güneş Hanımın yanına ziyaretçi mi alıyorsunuz’ diye azarlamış. Muhtemelen, son yıllarda  kızıyla çok haşır neşir oldu ya, neredeyse onunla özdeşleşmiş, o hastalanınca kendisinin de hasta olduğuna inandı.

Bize gelince uzakta gün be gün dokuz doğurduk. Telefon etsen, konuşmak hasta için oldukça yorucu bir şey olduğundan ve öksürüğe boğduğundan, fazla da aramak istemiyorsun. Gerçekten dışarıda beklemek çok zor.

Neyse ki,  komşuları hemen bir sosyal destek gurubu oluşturdu, hemen her öğün yemek yapıp, getirdiler. Böylece, Sibel hasta hasta yemek yapmak zorunda kalmadı. Ne demişler ev alma komşu al.

Karadeniz bölgesinde, çok fazla kişi hastalandı. Hem Trabzon’da hem de Rize’de neredeyse bütün tanıdıklarım hastalandılar. Birçok ölüm oldu.

Bu günlerde tünelin ucundan bir ışık göründü, çok yakında aşı yapılmaya başlanacak.  Benim ablalarımın yaşları dolayısıyla öncelikli sıradalar, ben ise son sıradayım, yani  bana aşı yok, alınan aşı miktarına bakınca muhtemelen bizim kızların aşı olmaları da ayları bulacak.

Daha aylar boyunca kişisel önlemlerle korunmaya devam edecek gibi görünüyoruz.

Şimdiye kadar resmi rakamlara göre 2 milyonun üzerinde kişi hastalandı, bu da her 40 kişiden birinin hastalığa yakalandığını gösteriyor. Tanıdıklarım içinde bu kadar çok hasta olduğu için ayrıca hastalığı sessiz geçirenleri de düşününce bu sayının çok daha yüksek olduğu kanaatindeyim.

Toplumun % 50-60ının hastalığı geçirmiş olmasına ‘sürü bağışıklığı’ deniliyor. Çünkü toplum içinde bağışıklık kazanmış kişi sayısı o kadar artmış oluyor ki, bulaş hızı azalıyor.

Bu salgında toplumun bağışıklığı sadece hastalığın doğal yolla geçirilmesi şeklinde olmayacak belli ki. Toplumun en hassas kesimlerinden başlanarak, uygun sayıya ulaşıncaya kadar aşılama yapılırsa bu da büyük ölçüde faydalı olur.

Zaten hatırı sayılır, hiç de azımsanamayacak bir oranda insan  hastalığı geçirdi, yeterli ölçüde aşılama  yapılırsa bu musibetten birkaç ay içerisinde kurtuluruz.

Bu kadar kalabalık  ve dünyayı küçük bir köy haline getiren insan dolaşımı, yani zamane yaşam şeklimizle virüs dolaşımını da son derece kolaylaştıran bir matriks oluşturuyor.

Nüfus artışı bu hızla devam ettikçe,  yeni bir damlacık yoluyla bulaşan virüs salgını  gelişmesini beklemek gerçekçi bir yaklaşımdır.

Bu yıl korku filmi gibi geçti, ancak aşı haberi önümüzdeki yıl için umut aşıladı.

Yabancı meslektaşlarla, kongrelerde karşılaştıkça,  çalışma şartlarına ve araştırma imkanlarına gıpta ederdim. Ancak ne zaman yurt dışında bir hekimle çalışsam, kendi konuları dışındaki konularda ne denli yetersiz olduklarına şaşırmışımdır.

Muayenehanem varken, yaz aylarında pek çok ‘gurbetçi’ hastam olurdu. Doğduğundan beri doktor tarafından takip edilen bir çok hastada o kadar çok, tanı koyulmamış hastalık yakaladım ki, kendim de şaşırdım. O zamanlar bizim ailelerde dil engeli olduğu için mi bu kadar çok tanı hatası oluyor diye düşünmüştüm. Bazen o kadar saçma tıbbi hatalar yakalıyordum ki, aklımdan ‘acaba doktorlar ırkçı olduklarında mı bizim çocuklara iyi bakmıyorlar’ düşüncesi geçmiyor değildi.

Örnekler çok ama birkaç tane çok belirgin ihmal mi, hata mı, aymazlık mı dersiniz, örnek vereyim;

Bir seferinde Hollanda mı, Belçika mı hatırlamıyorum, bu ülkelerden birinde doğmuş, tam 8 yaşında bir kız çocuğunu getirdiler. Aslında bana muayeneye getiriliş sebebi şu anda hatırlayamayacağım kadar basit bir şeydi. Çocuğu muayene ederken kalp seslerini sol yerine sağ taraftan daha iyi aldım. Bu ip ucuyla dikkatli bir muayene yaparak, çocuğun ‘situs inversus totalis’ olduğunu düşündüm.

Hastayı hemen ultrasona gönderdim.

Bu çocuk 8 yıldan beri doktoru olan ve defalarca muayeneye götürülmüş bir çocuk olduğundan babasına, daha önce bu durumdan haberdar mı acaba diye sorular sorduğumda hiç bilmediğini anlamıştım. Belki de ben yanıldım, radyoloğa rezil olmamayım diyerek radyoloji istek kağıdına tanımı açıkça değil de dolaylı olarak yazmıştım. Dr. Özgül Sayıl’a götürmüşler ve hasta bir saat sonra tanımı teyit eden raporla birlikte odamdaydı.

Ben babaya durumu izah etmeye çalıştığım zaman derhal ne demek istediğimi anladı ve hiç de tedirgin olmadı, meğer adamın kız kardeşinde de aynı durum varmış.

Situs inversus totalis nedir diye soracak olursanız, vücudun sağda olması gereken organları solda, solda olması gereken organlarının ise sağda olması demektir. Yani kalbi solda değil de sağda. Yani muayene ederken kalp sesleri sağda alınıyor.

Üstelik bu çocuğun ailesinde de benzer hikaye var.

Sonuç;  çocuğu 8 sene doktor takip etmiş, ama demek ki ne doğru dürüst hikaye almış, ne de muayene etmiş.

Söz etmek istediğim bir başka hastam da 3 yaşında Down sendromlu bir çocuktu. Bu çocukta kromozom analizi de yapılmıştı. Kromozom analiz sonucu bir translokasyondu, yani mutlaka annede de bakılması ve diğer bebeklerinde hastalık çıkma olasılığının belirtilmesi, bundan sonraki hamileliklerde anne karnında tanı yapılması gereken bir vakaydı. Ancak 3 yılda ne anneye tetkik yapılmıştı, ne de tekrarlama olasılığından söz edilmişti. Hatta anneye bundan sonraki gebelikler için genel toplumdaki risk verilmişti. Bir hekimin yorumlamayı bilmediği tetkiki neden yaptırdığını hiç anlamam zaten.

Bu vakada bir doktor hatası daha vardı, çünkü çocuk 3 yaşında ve hala başını tutamıyordu, oysa Down sendromu olan çocukların çoğu bu yaşta yürümeye başlamış olur. Bu durumu, anne fark edip ‘benim çocuğum diğer Down sendromlu hastalara göre daha geri’ diye doktora söylemiş. Buna  doktorun verdiği cevap beni delirtti o kadar söyleyeyim. Çocuğa EEG yaptırdım, çok ağır bir epilepsi çıktı.

Bu hastayı da doktor(!) takip ediyordu.

Bir de mesela Almanya’dan gelen hastalar, ‘doktorumuz çocuğu sakın Türkiye’de doktora götürmeyin, boşu boşuna bir sürü tetkik yapıp, gereksiz antibiyotik veriyorlar, dedi’, diyorlardı. Ben de bir süre sonra eksik ve hatalarını fark etmeyelim diye bu şekilde konuştukları söylemeye başlamıştım.

Oysa hayatta herhangi bir meslektaşımı yermek istemem.

Zaten bu konuşma ne zaman geçse, çocukta atlamış bir şeyler bulurdum. Bu bazen demir eksikliği anemisi kadar basit, bazen de nadir bir metabolik hastalık kadar ciddi bir durum olurdu.

Dayımın oğlu, Lozan’da yaşıyor. İsviçre hani dünyanın en uygar memleketi sanırsın. Kuzenimin, kız arkadaşının kardeşinin başına gelenler, bir korku romanı gibi. Bu zavallı kızcağıza, bir ameliyat sırasında epidural anestezi yapılmış. Sonrası kabus gibi, kadın ağrılarından ve uyuşmalarından aşırı şikayet etmesine karşın normaldir diye ölüm döşeğine gelen kadar üniversite hastanesine sevk etmemişler. Zavallı kızcağız, meğer verilen maddeye karşı aşırı reaksiyon geliştirmiş,  ikinci hastanede yoğun tedaviyle ölümlerden dönmüş, ama belden aşağısı felç kalmış. Büyük ihtimalle erken müdahale edilse sonuçlar bu denli ağır olmayacaktı. Bu birinci ihmal.

İkinciye gelince; geçen ay oldu.

Felçli hastalara, 6 ayda bir yaşadıkları şehirden uzakta bir merkezde tetkikler yapıyorlarmış. Bahsettiğim hasta, bu kontrollere hep kendi arabasıyla gidermiş, ancak şimdi salgında kendi gitmek istememiş. İsviçre’de bir hasta transfer sistemi varmış, hastayı gelip evden alıyorlar ve gideceği merkeze götürüyorlar, sigortası da ödemeyi yapıyormuş.

Rüya gibi değil mi? Tabii, kabuslar da birer rüyadır.

Eve havalı, devasa bir araba gelmiş, kadını tekerlekli sandalyesiyle birlikte arabanın içindeki bu işe yarar mekanizmaya sabitlemişler. Yani, tekerlekli sandalyeyi kemerlerle arabaya bağlamışlar. Ancak nerede hata yapıldı bilemeyeceğim ama yolda kadın yere düşmüş ve tekrar sandalyesine oturtulmuş.

Neyse bu maceralı yoldan sonra hastaneye gitmişler, tetkikler yapılmaya başlanmış. Ertesi gün kızcağız şu bacağımda bir şişlik oldu demiş ve bacakta femur (üst bacak kemiği) kırığı saptanmış, bir sonraki gün öbür bacağımda bir karartı var demiş, o bacakta da tibia (alt bacak kemiği) kırığı saptanmış.

Kadın bu halde bir hafta  bekletildikten sonra ameliyat edildi.

Bunu duyunca gel de delirme. Bahsettiğim kemikler çok büyük kemiklerdir. Kırık oluşunca hastayı şoka sokacak derecede iç kanama olması beklenen bir şeydir. Felçli hastada kemikler kolayca kırılır.

Bu kadın hastaneye gider gitmez neden muayene edilmedi? Hadi o gün gargaraya geldi diyelim, ilk kırığı saptayınca neden hala muayene edilmedi? Şimdi gel de bu doktorlara güven, ameliyat oldu ama hala saptanmamış,  ufak kemik kırığı olabilir diye düşünüyorum.

Zavallı kadın konforlu bir şekilde tetkike gideyim derken bir kez daha ihmalden canı tehlikeye girdi.

Sonradan hatırladım, yıllar önce benim kuzenim de düşmüş ve el kemikleri kırılmıştı. O zaman da filim çektikleri halde kırığı görmemişlerdi. Emre’nin eli sonrada Türkiye’de atele alınmıştı.

Bütün bu hikayeler bizde olsa maazallah. Vallahi benim bir asistanım hastasını bu şekilde ihmal ete elimden çekeceği vardı.

Bu salgında da hekim ve sağlık personelinin fedakarlıklarını gözlüyorum. Bize düşen hastalanmamaya azami gayet göstermek, hastalanırsam meslektaşlarıma sonuna kadar güveniyorum.

Atatürk her konudaki gibi bu konuda da yanılmadı. Beni de Türk doktorlarına emanet edin lütfen.

Nihayet 2020 yılının son günlerindeyiz, eğer günün birinde herhangi biri,  bu yılı özlediğini düşünürse sakın yüzüme karşı bu düşüncesini dile getirmesin.

Bu yılın karamsarlığını bir yana koysak bile, Aralık ayında zaten günler kısacık, bir de  havalar soğuyor ve kapanıyor. Güneş yoksunluğu, gündüz bile karanlık havalar bana hadi depresyona gir çağrısı/zorlaması yapıyor, gam müptelası oluyorum.

Muhtemelen, hayatımın en uzun geçen Aralık aylarından birini yaşadım. Çünkü salgın hastalık artık birinci derece kuzenler arasında da görülmeye başladı, son 10-12 günü zor bir bekleyiş içerisinde geçirdik. Bu hastalığı geçirip de neler çektiğini yazarak paylaşan bir çok kişi oldu. Benim durumumda ise olay tamamen farklı, hastalığı geçiren olmasam da yakınlarım hastalığı geçirirken dışarıdan bakan kişiyim. Yeminle bu kısım da hiç kolay değil.

Geçen ay bütün Türkiye’de ve dünyada salgın çok ciddi bir şekilde artış gösterdi, Trabzon ve çevresinde ise gerçekten aşırı bir yoğunluk oldu. Bir tanıdığın vefat haberini almadığımız gün geçmiyor ne yazık ki.

Hasta sayısının, salgının başlangıcında  1/2 ayda ulaştığı sayıya 1/2 günde ulaşılmaya başlandı.  

Aralık ayının sevdiğim tarafı ise doğum günüm, yılbaşı gibi keyif zamanların da olmasıydı. Koyulan ‘parçalı sokağa çıkma yasağı’ çerçevesinde, bu yıl, yılbaşı gecesini herkes evinde geçirecek. Parçalı sokağa çıkma yasağı dememin sebebi şu, hafta içi gündüz saatlerinde yaş gurubuna göre sokağa çıkma yasağı olan saatler var, hafta içi geceleri ve hafta sonu herkese yasak. Bu çerçevede yılbaşı gecesinden itibaren 3 günlük genel sokağa çıkma yasağı var. Gerçi bu yıl muhtemelen  herkes, hoş geldin 2021 değil de oh be bittin 2020 kutlaması yapacak, tabii yas tutmuyorsa.

Ne diyelim gelen gideni aratmasın.

Bu yıl önümüzdeki seneden ‘sağlık’ dışında hiçbir şey dilemiyorum. Bunu da sadece kendim için değil tüm insanlık için diliyorum.

Bu yıl aklım sıra eski aile hikayelerini yazmaya ağırlık verecektim, ancak kul plan yapar, kader gülermiş, bu yıl salgından başka bir şey düşünemedik. Aslında o kadar tarihe kayıt düşülecek günlerden geçiyoruz ki, gündelik olanı yazmak dışında bir şey yapmadım. Artık 2020 yılının son günlerine geldik. Bu söylem kimsenin özlemeyeceği bir yılı yakında geride bırakacağımız anlamına geliyor.

 Neredeyse bütün yılı salgın gölgesinde geçirdik. Bütün çabamız hayatta kalmakla ilgili oldu, onun dışındaki tüm planlar, eylemler, aktiviteler belirsiz bir süre ile beklemeye alındı. Aylardır tanıdıklarım içinden birçok kişi hastalandı, ölenler de oldu. Hastalanmayan herkesin düşüncesi de çevresindeki çemberin giderek daralmakta olduğu yönünde. Tam da Türkiye’ye aşı geliyor dendiği bu günlerde,  geçen hafta bizim aile için çember  kırıldı. Kuzenim ve eşi hastalandılar,  bize de dua etmekten başka bir şey yapamamanın çaresizliği düştü. Galiba evde hasta yatanlar için en zoru da yalnızlık oluyor, inşallah bir an önce sağlıklarına kavuşurlar.

güzel haberlerini yazmak istiyorum.

Kasım ayından beri salgın muazzam bir artış gösterdi. Neredeyse tanıdığım herkesin ya kendi ya yakını hastalandı. Hemen her aileden ölümler oldu. Hastaneler hastalara, belediyeler cenazelere yetişmekte zorlanıyorlar. Geçen ay, salgının başlangıç aşamasında olduğu gibi, sosyal yaşama bazı kısıtlamalar getirilmişti, bu ay yasak ve kısıtlamalar iyice artırıldı.

İzolasyon sürecinde mutfağa dalıp yemek, özellikle de ekmek yapmak milli bir görev haline geldi, herkes deneyimli birer fırıncı oldu. Ben zaten evde ekmek ve yemek yapardım, bu süreçte daha önce hiç yapmadığım, hiç de meraklı olmadığım halde  fastfood tarzı yemekler yapmaya başladım.

Kuzenim Tülin Basa ile konuşurken onun en büyük özleminin bir lokantada yemek olduğunu öğrendim. Daha sonra bir çok kişinin de dışarıda yemeyi ne kadar çok özlediklerini dinledim. Tabii ben de dışarıda yemeyi özlemişim. Aklıma bir çok dışarıda yemek anısı geliyor, ama önce fastfood anılarına bakalım.

Aslında hiç de fastfood meraklısı değilim, çünkü çocukluğum ve gençliğim, dünyayı saran fastfood akımından önce geçti. Çocukluğumdan ilk hatırladığım fastfood diyebileceğim şey, Trabzon’da bir lahmacuncunun açılmasıydı. Trabzon’da köklü bir döner ve pide kültürü vardır, ama her nedense bunlar bana pek fastfood gibi gelmez. Normalde pidenin içi evde hazırlanır, fırına götürülür, hamur ve pişirme fırıncıya aittir, sonra da gidip pişmiş pidenizi alırsınız. Rivayete göre eskiden gayri Müslüm aileler Pazar kiliseye giderken pide içini fırına verir, ayin dönüşü eve dönerken de pidelerini alırlarmış. Bu gelenek Trabzon’da hala devam eder, Pazar kahvaltısı içi evde hazırlanan fırın pidesiyle yapılır. Elbette pidecilere gidip tamamen orada hazırlanmış pideleri de yiyebilirsiniz. Bu durumda pide de kendimize ait bir fastfood sayılabilir.  

Karadeniz’de hemen her kasaba pidesiyle ünlüdür. Trabzon ve çevresinde kıymalı pide kapalı, peynirli ise açık olarak yapılır.

Döner de aslında fastfood değil, kadim zamanlardan kalma bir et pişirme tekniğidir. Artvin’de tamamen taze kesim hayvanın etinden, odun ateşinde yapılan dönerle piknik yaptığımı hatırlıyorum. Döner, benim çocukluğumda pilav üzeri tabakta, ya da tırnaklı pide üzerinde yenilirdi, dürüm yapmak sonradan moda oldu. Şimdi bütün dünyada bilinen bir fastfood halini aldı.

Trabzon’a açılan ilk fastfood dükkanı diyebileceğim lahmacuncunun açıldığı dönem için, lahmacun da bizim kültürümüzden çıkmış bir yiyecek olmasına karşılık ( o zamanlar dünya daha büyüktü) bizim tarafımızdan bilinen bir yemek değildi. Hele ‘hazır yemek fikri’ o kadar yeniydi ki, annemin sık sık, artık çok kolaylıklar var, misafirin gelse yemek yapmaya gerek yok, lahmacun alırsın olur biter dediğini hatırlıyorum, ama ilk heves hariç kimseye lahmacun yedirdiğini hatırlamıyorum.  

Çocukluğumda, yemekler evlerde yenilirdi, dışarıda yemek  nadir bir şeydi. İlk okula yaşım küçük olduğu için Trabzon’da kayıt olamamışım, beni Rize Pazar’da okula başlatıp, birkaç hafta sonra nakil yaptırdılar. Mualla Teyzem, okul dönüşü bazen beni çarşıdaki lokantaya götürürdü, orada yediğim kuru köfte pilavı hala hatırlıyorum.

Liseden sonra okumaya Ankara’ya gittiğim yıllarda, Kızılay  sandviççi ve ayakta yenen dükkanlarla doluydu. O yıllardan iki lokantanın sözünü etmeden geçemeyeceğim. Bunlardan ilki Ankara’nın ilk gökdeleni sandığımız birkaç katlı Gima binasının terasındaki Set Kafeterya. Bu kafeterya bizim okulda herhangi bir olay çıktığı zaman ortamdan kaçıp gittiğimiz bir mekandı. Kısa süre sonra kafeterya kavgaya karıştıktan sonra ilk yardımını almış, gözü mor, kolu-başı sargılı tiplerle dolardı. Yani üzerimde travmatik anıları olan bir yerdir, muhtemelen bu nedenle aklımda çok iz bırakmış. Bir de self servis olması çok dikkat çekiciydi. Şimdi yollarda otobüslerin durdukları lokantalar gibi, sıranın başında bir tepsi alır, tepsiyi yemeklerin koyulduğu vitrin boyunca metal bir raf üzerinde yürüterek yemek seçer, sıranın sonunda ödeme yapardık.

Ankara’da çok özlediğim ve başka bir benzerine de pek rastlamadığım, Piknik lokantası vardı. Bu lokantayı ancak slowfood’u, fastfood tekniğiyle sunan özel bir mekan olarak tanımlayabilirim. Taktikleri şöyleymiş, her yemekten günde kaç porsiyon istendiğini biliyor ve buna göre ön hazırlık yapıyorlarmış. Müşteri gelince de (mesela benim favorim gibi kuzu karski) hazırlanması en az yarım saat alacak bir yemek, bir dakika içinde servis edilirdi. Tabii bu kadar hızlı servis olunca da hızlıca yiyip çıkıyordunuz, iğne atsan yere düşmez bir yerdi, sonradan kapandığını duyunca çok üzülmüştüm.

Sonra Elazığ günlerim geldi, kebap kültürüyle orada tanıştım. Kebapçılar da benim gözümde fastfood kategorisine girmezler, çünkü kebapçılarda müşterinin bir an önce kalkıp gitmesine yönelik bir taktik uygulanmaz.

Mecburi hizmetten sonra tekrar döndüğümde Trabzon’da artık gerçek fastfood kültürü ile tanıştım; önce Mc Donalds, sonra ne kadar tavukçu, pizzacı, hamburgerci varsa Trabzon’a şube açtı.

Ben gene de fastfood kültüründen oldukça uzak kaldım, çünkü  dışarıda hep balık yedim, Trabzon’a özgü fastfood diyebileceğim Akçaabat köfteyi bile misafir götürmediysem ısmarlamazdım. Akçaabat köfte de başlangıçta elde hazırlanan normal bir yemek iken son dönemlerde inanılmaz talep üzerine fabrikalarda üretilmeye başlanarak fastfood halini aldı. Gene de sunumu pek fastfood taktiğiyle yapılmaz, kebapçılar gibi içkisiz lokantalarda yenen bir yemektir.

Yani ömrüm boyunca çok az fastfood yedim, ancak gariptir, bu izolasyon sürecinde herkes gibi ben de çeşit çeşit ekmek yanı sıra bir sürü fastfood tarzı yemekler yapmaya başladım.

Ekmek olarak; somun ekmek, tepsi ekmeği, mısır ekmeği, tava ekmeği, bazlama, hamburger ekmeği, nokul, çörek, ekşi mayalı, yaş mayalı, kuru mayalı, sarı buğdaylı, karakılçıklı, kepekli, çeşnili, zeytinli, cevizli, haşhaşlı, nohutlu, yağlı, kuru yemişli, aklınıza ne gelirse denedim.

Sadece ekmek değil, etli ekmek, hamsili ekmek, pizza, pide, fokaççio da yaptım. Yani biraz farklılıklarla ekmek hamurunun kullanılabileceği hemen her formu denedim.

Fastfood olarak ise birkaç kez suşi yaptım, bu konuda bayağı ustalaştım, zencefil turşusunu bile kendim yapmaya başladım.

Normalde hiç yemediğim bir şey olan hamburger konusunda da bir hayli ustalaştım, İskender kebap ve tavuk fajita yaptım.

Eskiden konuklarıma ya klasik Osmanlı yemekleri yapardım, ya da menüyü dünya mutfağından seçerdim. Pandemi bitince artık konuklarımı gurme dokunuşlar eklediğim, slowfood usulü sofralarda, gurme fastfood yemeklerle ağırlayacağım.

Pandemi, bütün düzenimizi alt üst etti. Arkadaşlıklarımızın şekli değişti, günlük işlerimizi daha çok internet üzerinden yapar olduk. Bütün yemeklerimizi evde yemeye ve sosyal hayattan ister istemez uzak kalmaya başladık.

Şu anda yine sokağa çıkma kısıtlamaları var. Pandeminin ilk günlerinde olduğu gibi 65 yaş üzerine tamamen yasak olmasa da günde sadece 3 saat sokağa çıkma izni var. Evde sadece ben kısıtlı değilim, ancak ben de, her gün sadece Sermin’le birlikte yürüyüşe çıkıp, geri döndüğüm için kendi gönlümle, kısıtlıyım.

Ben köyde yürüme taraftarıyım, ama Sermin köyde yürümek tamamen yasaklı olduğum günleri hatırlatıyor diyerek köyde yürümeyi ret ediyor. Biz de her gün ya Çanakkale, ya da Lapseki’ye giderek bomboş kordonlarda yürüyoruz. Kordonlar bomboş, çünkü yeme içme yerleri kapalı.

Geçen gün köyde yürüdüm. Bizim köyün kahvesi de kapalı. Kahve kapalı olunca köyde sosyal yaşam duruyor. Mevsim dolayısıyla toprakla uğraşma işi de bitti, hava soğuyunca büyükbaş hayvanları da artık otlamaya götürmüyorlar.

Sonuç, köy sokaklarında birkaç tavuk, kedi ve köpekten başka canlı kalmadı. Tabii bir de gezenti ben.

Gelibolu yarımadasında benden çok daha izole yaşayan bir arkadaşım var. Tamamen izole bir koyda özellikle kışın tamamen tek başına yaşıyor. Onun yaşadığı yere 5 kilometre uzaklıkta bir köy var, zaman zaman oradaki evine de gider. Şimdi o köyde de salgın varmış, köye bile gitmiyor. İstanbul’da yaşayan bir köylü, temaslı olunca 14 gün karantina önerilmiş, o da bir koşu köye gelip oturmuş, kimseye de karantinada olduğunu söylemediği için köyde bir salgın patlamış.

Bir başka arkadaşıma konuştum, eşinin bütün ailesi hastalanmış, eşi de her gün onlara gidip, eve dönüyormuş. Bir başka arkadaşımın baldızının kızının istenmesi aktivitesi nedeniyle sülalece hastalandılar. Sonuç olarak artık bu hastalık yabancılardan, kalabalıklardan bulaştığı kadar en yakınlarımızdan da bulaşıyor.

Sağlık Bakanlığı her gün hasta ve ölüm sayısını bildiriyor, ilginç bir şekilde bu rakamlara kendi de inanmıyor.

Bir yandan da sevindirici aşı haberleri gelmeye başladı. Biz yüksek risk gurubu olmadığımız için hemen aşılanma gayreti içinde olmayacağım, şimdilik mümkün olduğu kadar kendimizi korumaya, önlemlerimizi almaya çalışıyoruz. Bu kadar izole yaşama şansımız varken, aşı önceliği bizde değil. O nedenle aşı  biraz bekleyebilir.

Dün itibarı ile bahçede çalışma işim Mart ayına kadar bitti diyebilirim. Böylece bütün bu aylar boyunca beni oldukça oyalayan bahçe işinden mahrum kaldım, ne yapacağımı şaşırdım.

İyi ki bu kışın bu şekilde geçeceğini ön görüp açık öğretime başlamışım, hiç olmazsa böylece günde bir saatimi neyle geçireceğimi biliyorum.

Bir saat yürüyüş, bir saat ders, bir saat de piyanoya eziyet etmekle geçiriyorum. Her gün biraz da yoga yapmaya zaman ayırıyorum, uyku sürem de en fazla 6 saat. Yani her gün 14/ 15 saati dolduracak bir şeyler bulmak lazım. Öyle televizyon kuşu da değilimdir, vallahi ne yapacağımı şaşırdım.

Dün öğretmenler günüydü, birçok asistanım arayıp kutladı. Herkes evde nasıl zaman geçireceğini şaşırmış durumda yani yalnız değilim. Bu arada en şanslı olanlar yeni bebeği olan anneler (doya doya bebekleriyle zaman geçiriyorlar), en şansızlar ise okula gidemeyen (akranlarından uzak kaldılar) çocuklar ve ergenler diye düşünüyorum.

Bütün çalışma hayatım boyunca günde yüzlerce kişiyle muhatap olurdum. Odama giren çıkanın haddi hesabı olmadığı için, en soğuk kış günlerinde bile oksijensiz kalmamak için pencerem açık olurdu. Kışın soğuğu sırtıma vurur, bütün kış omuzlarım tutuk geçirirdim. Akşam eve gittiğimde, gün boyu bir türlü fırsat bulup da gidemediğim tuvalete zor yetişirdim. Sonra da koltukta yarı baygın yatardım.

Her zaman insansız yaşam sahası özlemiştim. Şöyle 2-3 ay tek başıma ıssız bir adada ya da dağda yaşamak gibi bir fantezi kurardım.

Ne dilediğine dikkat etmek lazım, olur da gerçekleşir.

Şimdi bütün hayatım boyunca dilediğim ıssız dağda, insansız yaşam sahasındayım. Vallahi çok zor. Zaman nasıl geçecek bilemiyorum.

Kuzenlerimden biri en çok lokantada yemek özlemiş, onu getir, bunu getir, çay getir, kahve getir ne mutluyduk diyor. Onun için dibin dibi, saçımı kendim kesiyorum daha ne olsun?

Ben ise en çok kaplıca ve masaj sayıklıyorum. Söyle sırtıma derin  bir masaj, göbek taşında kese köpük için neler vermezdim ki? Benim için dibin dibi evde oturmak. Vallahi bir yerlere gitsem kaldırım taşlarını bile yerim, o derece gezmeyi özledim.

Benim asıl korkum, uzun zaman böyle yaşadıktan sonra nasıl tekrar normale döneceğiz. Mesela ben evde 15/20 kişi ağırlar, hiç de zorlanmazdım. Şimdi, bugün eve bir kişi gelse elim ayağım dolanır diye korkuyorum.

Galiba bu işten sağ çıkarsak, soluğu psikiyatristlerde alacağız, tabii onlarda da akıl kalırsa.