Samhain bayramı; yani 30 ekim-1 kasım günleri aslında antik dönemlerde Kelt ülkelerinde kutlanan doğa bayramlarından biridir. Dünyanın bu bölgesinde, bu tarihten sonra artık herhangi bir tarım ürünü yetişmez.  Bu günlerde çobanlar kışı geçirmek üzere sürülerini dağlık bölgelerden yerleşim bölgelerine indirirlermiş. İrlanda halkının inanışına göre 31 ekim gecesinde ölüler alemi ile canlılar alemi arasındaki perde incelir ve iki alem birbirine yakınlaşırmış. Belki de gerçek bir kurt saldırısının etkisiyle bu dönemde kurt adamların sürülere saldırması ile ilgili efsaneler  anlatılır. Doğanın uykuya yatmasını mı, sürülerinin sağ salim evlere geri dönmesini mi, yoksa uzun kışa enerji toplamak için mi kutladıkları bilinmez bu bayramda insanlar; hem kurt adamları korkutmak, hem de ölüler aleminden istenmeyen varlıkların ortaya çıkmasını engellemek amacıyla kostümler, maskeler giyerek ev ev, sokak sokak dolaşırlarmış.  Mevsim de tam balkabaklarının olgunlaştığı ve hasat edilme dönemi olduğundan balkabağından maskeler yapılır, kurt adamları, kötü ruhları korkutacak tuhaf görünümlü kostümler giyilirmiş (bizde de karga korkutmak için korkuluk yapılmıyor mu?).

Hristiyanlık inancında, Yahudiliğin tam zıddı olarak yayılmacı bir anlayışa sahiptir. Tarih boyunca Hristiyanlığı yaymakla görevli misyonerler yerel halka bu yeni inanışı kabul ettirebilmeyi kolaylaştırmak için yerel gelenekleri kendi bakış açısına göre yorumlamış ve hatta Hristiyanlaştırmıştır. Samhain bayramı da Hristiyanlık inancında cadılar bayramına dönüşmüştür; bilindiği gibi cadılar bayramında balkabağından korkutucu  maskele yapılır, çocuklar çeşitli kostümler giyerek sokak sokak dolaşır. Bu gün dünyada Hristiyan inancı olduğu düşünülen ve halloween (cadılar bayramı) olarak bilinen kutlama işte böyle bir tarihçeye sahiptir.

Ben de Samhain gününde bahçeden balkabağı çorbası yaparak kendimce kutlama yaptım. Balkabağından püre yapıp, lazanya gibi bir yemek icat ettim, gerçekten oldukça başarılı oldu, yeniden yaptığım zaman resim çeker ve tarifini yazarım.

Bu yıl bahçemde bir sürü balkabağı var. Bir kısmı kendiliğinden çıktı, bazılarını ise biz diktik, aslında kabaklar oldukça çalışkan çıktılar, bol bol kabak verdiler, ama hemen hepsi belli bir büyüklüğe ulaşınca bozuldular. Sadece tohumunu belediyeden aldığımız beyaz kabak 8-10 tane verdi. Diğer kabaklardan ise sadece bir tanesi normal büyüdü. Nasıl olduysa ağustos ayında farklı bir kabak türü daha 3 adet kabak verdi. Neyse ki yeşil renkli kabaklar da oldukça kaliteli çıktılar. Sonuç olarak evde bize bol bol yetecek kadar balkabağı var.

Evde şu sıra sonbahar bereketi var, ama bu bereket bahçeden ziyade tanıdıklardan geldi.

Benim nar ağaçlarım henüz meyve veremeyecek kadar küçük (aslında büyümüştüler, iki yıl önce zamansız soğuklarda dondular, şimdi yeniden büyüyorlar) komşumuz her yıl bize bir çuval dolusu nar getirir. Bu yıl henüz onlar narlarını toplamadılar, yani bir çuval nar beklentim halen devam ediyor. Bu arada bahçıvanımın da Lapseki’de bir toprağı var, geçen gün bir kasa dolusu nar ve kocaman bir bal kabağı getirdi.

Rahmetli eniştem; Romanya doğumlu ama onlu yaşlarının başında Lapseki’ye yerleştirilmişler. Eniştemin çocukluk arkadaşının oğlu ve gelini ile tanıştım. Ailenin Lapseki’de şeftali bahçeleri var, çeşit çeşit şeftali yetiştiriyorlar. Onlar bize kilolarca şeftali ve erik getirdiler.

Geçen ay Nil (yeğenim)  bir arkadaşı ile bize geldi. Çanakkale’den kendilerine bir mini ev almayı düşünüyorlar. Gelibolu’da bir mini ev sitesini görmeye gittik, tesadüfen Rize’li bir adamla tanıştık. Adam Pazar’lı hatta bizim mahalleden çıktı. Senelerden beri burada yaşıyormuş, Saroz körfezinde ıssız bir yerde meyve bahçesi var,  izole bir hayat sürüyor diye de düşünmeyin, derme çatma kulübesi kasabanın sosyetesinin uğrak yeri gibiymiş, biz eğer kalsaydık, mangal partisi, arkasından da türkü gecesine katılacaktık.  Burada bu kişiden bahsetme sebebim; bizi görünce çok sevindi, ne yapacağını şaşırdı; adeta zor kullanarak koca bir kavanoz kendi ürettiği baldan verdi, hem bize hem de Nil’e ayrı ayrı birer kasa ceviz, birer koca torba dolusu elma, birer torba cennet hurması ve ayva verdi.

Bizim eve temizliğe gelen bir temizlik firması var, bu kadınlar da Ordu’ludur, her Ağustosta fındık toplamaya giderler. Bu kez gelirken bize de koca bir torba dolusu kabuklu fındık getirdiler.

Zaten komşunun verdiği karpuzları henüz bitirememiştik.

Bütün bu meyveler gelmeden önce evde zaten bol miktarda elma, portakal, muz, ayva her çeşit meyve vardı.

Şu anda bahçede de toplanmayı bekleyen bir sürü meyve var.

Köyde yaşamanın da böyle bir handikapı var, bazı zamanlarda o kadar bolluk oluyor ki elindeki ürünleri ne yapacağını şaşırıyorsun.

Hiç farkında olmadan, bir çeşit takas ekonomisi işletiyoruz.

Deminden beri bize birçok kaynaktan gelen meyveleri yazdım.

Ben de tanıdıklarıma, gelen gidene bahçede ne varsa ve ayrıca kendi ürettiğim ürünlerden veriyorum.

Bizim verdiklerimiz arasında en çok hoşa gidenler, bir numara elbette ki çay. Kime verdiysem çok beğendi, hatta şimdi bazı arkadaşlar Rize’den koli istiyorlar.

Bir ara Rize’den ağaç kavunu gelmişti, komşu bir kadın bize bir tencere dolusu yabani asma yaprağına sarılmış sarma getirmişti, ben de tenceresinde ağaç kavunu reçeli yapıp geri vermiştim. Bu reçeli şeker gibi ikram edebilirsin demiştim, kendileri çok beğenince köyün kahvesinde herkese yedirmişler. Bu reçelle köyde bayağı nam salmıştım, Serdar gelince kahvede doktorun bize yedirdiği neydi diye sormuşlar.

Geçen yıl çeşit çeşit aromatik bitkiler katarak ayva reçelleri yapmıştım, onlar da oldukça beğeni toplamışlardı.

Benim bu yıl verdiğim ürün yelpazesine eklediği iki yeni ürün var. Bunlardan evde yaptığım acılı, acısız ketçaplar. Kime verdiysem bayıldı.

İkinci ürün ise kendi kuruttuğum üzümler. Bu ürünüm de oldukça beğeni topluyor.

Bir de komşuma nane kurutup verince çok mutlu oluyor.

Gelen giden olunca da genellikle o anda bahçede ne varsa bir çıkın yapıp veriyorum.

Bana gelen ve en çok hoşuma giden malzemeler ise oldukça ilginç; En çok farklı bir bitki fidesi, ya da bende olmayan atalık tohumlar hoşuma gidiyor. Tabii yanmış hayvan gübresi çok hoşuma gidiyor.

Eniştemin tanıdıklarının bana verdiği en önemli hediye ise eniştemin anıları oldu.

Eski Çanakkale, Balıkesir yolunun iki yanında kocaman çınar ağaçları vardır. Bu ağaçlı yol çok yakın zamana kadar Balıkesir’den Yeniceye kadar olan kısımda şehirler arası yol olarak kullanımdaydı. Çanakkale Dörtyol mevkiinde de şimdiki yolun hemen yanında birkaç yüz metrelik kısmı duruyor. Atatürk, Çanakkale’ye gelmiş, hatta İran Şahını burada ağırlamış, bu ağaçlar da o dönemlerde dikilmişler. Nasuh enişte, o sıralarda ortaokul öğrencisiymiş, o dönemde Lapseki’de ortaokul olmadığı için her gün feribotla karşıya geçer ve Gelibolu’da okula gidermiş. Bu ağaçlar dikileceği zaman yeterince okuryazar insan olmadığı için eniştemizi işe almışlar, çocuk yaşta, bütün yaz ağaçları diken işçilerin çalışma saatlerini, yevmiyelerini, dikilen ağaçları kayıt altına almış. Muhtemelen bu işi yapan tek kişi değildi, ancak o dönemlerdeki okuryazarlık oranını gösteren ilginç bir vakıa olarak kayıt etmeyi uygun gördüm.

Bu arada bahçemde yaban hayatı bütün hızıyla devam ediyor, bahçede yok yok, geçen yıl bir sansar yuva yapmaya bile kalkışmıştı, kameralarımıza bahçede gezinen tilkiler takılmıştı. Bu yılın beklenmedik konukları ise bir çakal ailesi. Ben bu işten bir şey anlamadım, normalde çakallar gündüz gizlenen hayvanlardır, ama bu aile güpegündüz, ne bahçe çiti, ne insanla karşılaşmak, hiçbir engel tanımadan bahçede serbestçe dört dönüyorlar. Hem de ailecek geziyorlar, artık aile bireylerini renklerinden ayırt etmeye başladım. Hatta yavru bir bireyin bağırsaklarının sarktığını görecek kadar da yakından gözlemledim.

Bu yıl bir sefer de sincaplar ailecek gelip bize yarım saat kadar süren bir öğlen matinesi yaptılar. Zaten bahçenin her yerinde yaban hayvanı dışkısı görüyorum. Elbette yaban hayvanlarını beslemeye kalkışmıyorum, ama acaba bahçede belgesel mi çeksem diye de düşünmüyor değilim. Bahçenin hemen aşağısından akan bir dere var. Derenin yaban hayvanı geçiş koridoru olduğundan şüpheleniyorum, çünkü özellikle gece arabayla geçerken, dereden aşağı kaçan birçok yaban hayvanı gördüm. Gözüme acaba üzerine harekete duyarlı kamera mı yerleştirsem diye düşündüğüm bir ağaç bile kestirdim.

Sarı gacının ufak gacıları

Çakallardan kahverengi olanı

Sebze bahçesini evin arkasında bahçenin oldukça düz olduğu tek alanda yapıyoruz. Bu kısım sanırım 400 metrekare filan gibidir, ortasında köye doğru giden beton bir yol var. Bu yolun bir tarafına bir kaç meyve ağacı dikmiştik, yolun diğer tarafında ise yolun kenarı boyunca birkaç asma dikili, arkada kalan 150 metrekare gibi bir alanı ise sebzeler için hazırlıyoruz. Geçen yıla kadar bu kısım Nermin’in ilgilendiği alandı. Geçen yaz bu alanın en ucuna kök sebze bahçesi yaptırdım, yabani ot mücadelesini ben yaptım, asmalarla da ben ilgilendim. Üzümlerden ve havuçlardan aldığım cesaretle kışın meyve fidanlarının altına bakla, pırasa, karnabahar, soğan gibi kış sebzeleri diktim. Köstebeğin sarımsaklarıma verdiği zarar haricinde bir hayli başarılı olduğum için bu sene yaz bahçesiyle de kendim ilgilenmeye karar verdim.

Sebze bahçesinin toprağını hazırlamak bir önceki sene bostanı tamamen kaldırdığın zamanda başlıyor. Sonbaharda bu bölgeyi iyice çapalayıp, kış boyunca toprağın havalanmasını sağlamak gerekiyor. Kışın bu alanı boş bıraktım, sadece bahçeden çıkan otları ufak yığınlar halinde kurutup, yaktım.

Bu kış çok yağmur yağdığı için bahçenin her alanında olduğu gibi bu alanda da oldukça fazla yabani ot çıkmıştı. Ramazandan önce bu alanı yeniden  makine ile çapalattırdım. Otlar ve küller iyice toprağa karıştı. Toprak bir kez daha havalandı. Damla sulamanın boruları kontrol edildi, hasarlı olanlar tamir edildi. Ramazanda tekrar çapa yapıldı, toprak iyice ufalandı, küreklerle sebzelerin dikileceği tarhlar yükseltildi, tarhların tepe noktalarından geçecek şekilde sulama boruları serildi. Bundan sonra iş başa düştü; tarhların üzerine gübre, leonardit ve gülleci bulamacı döktüm.

Bu yıl bahçeyi daha geniş tuttuk, tarhların arasında en az üçer metre mesafe var. Bu genişliğin avantajları olacak diye düşünüyorum, bitkiler birbirlerinin gölgesinde kalmayacak, aynı sebzenin farklı cinslerinin birbiri ile tozlaşmasını engellemiş olacağız, dejavantajı ise daha büyük bir alanda yabani ot mücadelesi yapmak gerekecek. Bu yaz yabani otlarla o kadar uzun süre harcamak istemiyorum, ilk kez malç yöntemi deneyeceğiz. Sebze tarhlarını siyah naylonlarla kapatacağız, güneş ışığından mahrum kalan yabani otlar bitmeyecek, toprak bütün gücüyle sebzeleri besleyecek, su kaybı ( buharlaşma) daha az olacak, deneyip göreceğiz. Gidip bir top siyah naylon aldım, tarhların boylarına ve sayısına göre kestim.

Bu arada havalar oldukça soğuk gittiği için dikme işlemini iyice geciktirdik. Normalde bizim köyde 23 Nisan ile Hıdrellez arasında dikimler başlayabilir ama bu yıl Mayıs ortasında dikime başladık. Hatta bazı fideler muhtemelen Haziran başını bekleyecek.

Hem Çanakkale’den hem de Lapseki’den domates, biber, patlıcan, kabak, salatalık yerli çeşitlerden bir sürü fide aldık. Böyle yazınca pek az çeşit varmış gibi görünüyor, ama mesela kıl biber, köy biberi, çarliston biber, dolmalık biber, kapya biber, acı biber gibi çeşitleri var. Keza patlıcan, domates her birinden birkaç çeşit var. Tabii bir sürü de Nermin’in tohumdan hazırladığı fideler var. Ayrıca bahçenin çeşitli yerlerinde bal kabağı, domates, kavun gibi fideler belirmeye başladı. Bahçenin çeşitli yerlerinde kendiliğinden çıkan fideleri eğer yerleri uygun ise orada bakmaya çalışıyoruz, değilse kendi hallerine bırakıyoruz. Bu yıl çeri domates dikmedik, çünkü zaten bu kendiliğinden çıkan domateslerin çoğu çeri domates. Son olarak komşu kadının bütün tohumları atalık olduğundan birkaç perese (burada fideye perese diyorlar) de ondan kapabilirsem çok iyi olacak.

Bu yıl ilk defa naylon serdiğimiz için bir hayli acemilik çektik, gerçekten en kolay nasıl yapabileceğimizi düşünmek için bayağı zihinsel mesai harcadım. Damla sulama boruları 30 cm aralıklarla küçük delikleri olan borular, bu tali borular, su deposundan gelen bir ana boruya musluklu bir cıvata ile bağlanıyorlar. Böylece siz isterseniz bütün borulara su veriyorsunuz, isterseniz bazı boruları kapatıp o sıralara su vermeyebiliyorsunuz. Boruların delikleri minicik olduğu için damla damla su akıyor. Bu sistem İsrail’de bir Kibbutzda ( bir nevi komünist rejimle idare edilen çiftlikler, Yahudiler önce Filistin’den para ile toprak satın alarak bu çiftlikleri kurmuş ve zamanla ülkeyi ele geçirmişler) keşfedilmiş, vaktiyle bu kibutzu gezmiştim.

Malçlama yöntemi ise sebzeleri diktiğiniz toprağı talaş, naylon gibi bir malzeme ile kaplama yöntemidir. Bu yöntemle hem bitkinin kökleri daha sıcak tutulur, hem su buharlaşması azaltılır, hem de yabani otların önüne geçilir. Nermin bu yöntemi bilmediği ve hiçbir konuda konfor alanının dışına çıkmadığı için bir türlü yapamamıştık, bu sene işi ben ele alınca yapmaya karar verdim.

İlk sırayı dikerken biraz acemilik çeksek de kolayca başardık. Sadece dikim işlemi biraz daha uzun sürdü hepsi o kadar. Umarım bu yöntem söylendiği kadar işe yarar, sırf yabani ot çıkmasını engellese o kadar bile yeter. Bu yöntem anlaşılan bizim köyde ilk kez kullanılıyor, komşular başımıza dikildiler ne yaptığımızı öğrenmek istediler. Umarım sevgili bahçem göze gelmez.

Tabii sebzeler dikilirken dikkat ettiğimiz bazı noktalar oluyor. Mesela domates gibi toprağı çok sömüren sebzeleri her sene farklı yere dikiyoruz. Bu seneye kadar domatesler seraya yakın tarhlara dikildiler, bu yıl seradan en uzak alana onları diktik. Aslında diğer sebzelerin yerlerini de mümkün oldu kadar değiştiriyoruz. Bir başka dikkat ettiğimiz nokta ise her sebze tarhına ara sıra birkaç adet fesleğen, reyhan gibi kokulu bir ot dikmek, bu sayede hem güzel kokulu bitkileri üretmiş oluyoruz hem de arıları sebzelere çekip, güzel koku sevmeyen bazı haşaratı uzaklaştırmayı umuyoruz. Bir başka önemli şey de hiçbir zaman acı biberi diğerlerinin yakınına dikmemek gerekiyor, yoksa tatlı biberleri de acılaştırıyor. Aynı sebzenin farklı türlerini de yan yana dikmemek gerekiyor, tozlaşıp tamamen farklı bir tür ortaya çıkartabiliyorlar.

Bu yıl yeniden denediğimiz bir tür de benim lotus dediğim, daha önce başarılı olamadığımız enginar fideleri oldu. Nermin onları tohumdan yetiştirdi, ama bence toprağa birbirine çok yakın olacak şekilde dikti. Enginar nasıl olsa ancak iki yılda büyüyen bir bitki, Nermin’in diktiği bütün enginarlar canlı kalırsa seneye seyreltmek için bazılarını taşımak gerekecek gibi görünüyor. Bunlar da başarısız olursa bir daha denemeyeceğim.

Bu arada evde ciddi bir gübre kriz yaşadım. İki yıldan beri bir gübre bulmakta sorun yaşıyorum, döne döne gübre arıyorum, çevredeki bütün gübre yığınlarını ezberledim . Kimi veririm deyip kendi kullanıyor, kimi ağırlığınca para istiyor. Çanakkale pazarına fideleri almak için bizim kızlar gitmişlerdi, Sarıcaeli köyünden bir kadınla tanışmışlar, kadın kendi hayvanlarının gübresinden alabileceğimizi söylemiş. Köylerinde üniversitenin bir kampüsü var, oraya yakın bir yere yığdım, istediğiniz kadar alın, hatta yeter ki alın, para mara da istemem demiş.  Tabii gübre bulundu diye önce çok sevindim, fakat bizim kızlar kadının ne adını ne telefonunu almamışlar. Şimdi Sarıcaeli köyünden büyük göbekli kadını nasıl bulayım da gübreyi alayım hiçbir fikrim yok. Vallahi sinirimden ağlayasım geldi. Hayvan tersi için bu kadar zihinsel, fiziksel ve duygusal emek harcayacağım aklımın ucundan geçmezdi.

Bu aylarda bahçede işler oldukça fazla oluyor, elbette ağaçlara da bakım verildi, bahçede yaptığım ve yapmayı planladığım bazı projeler de var, ama onları artık sonbaharda yazarım, bu kadar üst üste bahçe yeter.

Bu yazıda yazlık sebze bahçesini nasıl hazırladığımızdan bahsetmek istiyorum. Yazlık sebze bahçesinin hazırlanmasına bir önceki yazdan başlanıyor.

İlk iş önümüzdeki sene için (sonraki yıllara da saklamak için bir yıl için gerekenden gereken miktardan iki, üç kat daha fazla) tohum elde etmek.

Tohumu elde etmenin birkaç yolu var; domates, biber, kabak gibi sebzelerin, tadı, kokusu, şekli güzel olan bir kaç tanesinin çekirdeklerini sebzeden ayırdıktan sonra kağıt üzerine alarak, çok güneş almayan ama nemli olmayan bir ortamda kurumalarını sağlıyoruz. Patlıcandan henüz tohum almadık, ama ilk çıkanlardan birkaç patlıcanı tohumluk olarak ayırıp, dalında iyice olgunlaşmasını bekleyip, belli bir olgunluğa gelince çekirdeğini ayırıyorlar.

Fasulye, börülce, bamya gibi bazı sebzelerde bitkiyi olduğu gibi tohumluk bırakıyoruz. Tohumluk ayrılan bitkilerin fasulyelerini toplamıyoruz ve olgunlaşmaya bırakıyoruz. Burada genellikle kimsenin aklına gelmeyen bir noktadan söz etmek istiyorum. Bitkiler kendi soylarını devam ettirmek için çiçek açıp, sebze veriyorlar, bizi beslemek için değil. Fasulye örneğinden devam edece olursam tohumluk ayırdığımız ve toplamadığımız bitkinin üzerinde artık yeni fasulye yetişmiyor, mevcut  fasulyeler olgunlaşmaya devam ediyor, oysa üzerindeki fasulyeleri (tohumlarını) topladığımız bitkiler, hızla yeni fasulye vermeye devam ediyor. Çiçekler de öyle, gülleri kestikçe yeniden açıyorlar, eğer dalında solmasına isin verirseniz, yeniden tomurcuk yapmıyorlar.

(Yani sebzeleri topladıkça yenilerinin çıkmasını sağlamış oluyorsunuz. Sebze bahçesinin evin hemen yanında olmasının en büyük faydası;  her gün ufak da olsa hasat yapabilmek. Bahçeyi haftada bir toplasanız, birçok sebze biraz kartlaşmış olacak ve diyelim ki toplamda 5 kilo fasulye toplayacaksınız, aynı bahçeyi haftada üç kere toplasanız, üç seferde de 3/4 kilo toplayabiliyorsunuz, hem de taptaze oluyorlar. Sonuç olarak sık hasat yapmak verimi artırıyor.)

Fasulye gibi bazı tohumlar çok belirgin iken birçok tohum benim gibi acemi biri için karışabiliyor.  Tohumu tanısanız bile cinsini karıştırabilirsiniz, çünkü mesela domatesin bir sürü cinsi var, en deneyimli çiftçiler bile karıştırabilir, yani mutlaka tohumun hangi cins olduğunu ve nereden geldiğini yazmak lazım.

Biz kendi ürettiğimiz tohumlara sadece mesela armut şeklinde kabak yazarken,  komşumuzun atalık tohumlardan ürettiği ve bize getirdiği kavun, karpuz gibi meyvelerden ürettiğimiz tohumları da mesela köyden ( yada Emine)  karpuz diye kayıt ediyoruz. Halileli domates, Bayramiç fasulye,  Sapanca kabak, Fundanın annesi acı biber, Ayşe’nin Marmaris’ten getirdiği kavun gibi hem ürünün türünü, geldiği yeri hem de bize hatırlatan bir özelliğini yazarak saklıyoruz. Ayrıca Belediyenin kendi tohum bankasında ürettiği, bazen de farklı sivil toplum kuruluşlarının ürettiği ve dağıttığı tohumlardan da alıyoruz. Bazen köy pazarındaki köylü kadınlardan, arkadaş tarlalarından da tohum aldığımız oluyor, onları da isim vererek saklamaya özen gösteriyoruz. Bir başka tohum aldığımız yer de Rize; alışık olduğumuz ve burada pek de bilinmeyen karalahana, ince saplı pazı, sultani bezelye gibi tohumları oradan getiriyoruz.

Ayrıca maydanoz, havuç gibi bazı bitkilerin tohumlarını hazır paketlerde alıyoruz. Emre’yi ziyaret için Lozan’a gittiğimizde oradan bile tohum aldık, anladık ki, onların tohumlarının genetiği ile oynanmamış, oradan getirdiğimiz tohumların hepsini ertesi yıl da üretebildik, bizdeki hazır tohumları ise her sene yeniden almak zorundasın.

Son 2 yıldan beri kompost yaptığımız alanlardan yeterince çeri domates çıktığı için onlardan tohum yapmıyoruz.

Kıvırcık marul, kişniş, dereotu, turp, karalahana gibi çok ince tohumlu bitkilerin kendiliğinden tohum dökmelerini bekliyoruz.

Kabak, kavun, karpuz, bezelye, havuç gibi bir sürü sebze direk tohumdan dikiliyor. Bunların tohumlarının bazıları çok küçük oluyor, elle savurunca bazen hepsi aynı yere birikiyor, dağılımın homojen olması için iyice mısır unu ile karıştırıp, o şekilde serpiyoruz.

Patates, soğan, sarımsak gibi bazı kök bitkiler biraz farklı; soğanların tohumları bir yılda ufacık soğancıklar haline geliyor, bunlardan alıp dikiliyor. Sarımsakların dişleri ayrılıp dikiliyor. Patatesler ise genellikle köklenince ufak parçalara ayırıp, o parçaları dikiyoruz, aslında minik patatesler şeklinde Nisan başında dikiliyor. Evde köklenen, sürgün veren bütün soğanları da toprağa oturtuyoruz.

Her bir bitkinin uygun dikim zamanı var, bu zamana uymak gerekiyor.

Bazı bitkilerde tohumlar direkt olarak dikilirken, birçok bitkide fide yetiştirmek gerekiyor. Mart ayı gelince yaz sebzelerinden fide üretimi zamanı gelmiş oluyor,  tohumları viyollere dikip seraya alıyoruz. Bunları sabırla sulayarak, hava sıcaklığına göre seranın pencerelerini açıp, kapatarak sera içi sıcaklığı ayarlıyoruz ve fidelerin büyümelerini bekliyoruz. Çanakkale ve Lapseki’de fide alabileceğimiz yerler belirledik, eksik fideleri de oralardan alıyoruz. Oralardan aldığımız fidelerin yerli tohum olmasına dikkat ediyoruz. Bu yıl Nermin renkli domates tohumlarını kaybettiği için bulursak sarı, yeşil, siyah domates fidesi de alacağım.

Bizim köyde havaların durumuna göre Hıdrellez civarında dikim işlemleri başlıyor ve Mayıs sonuna hatta Haziran başına kadar sürebiliyor. Bu yıl havalar Mayıs ayının ortasına kadar bir hayli serin gideceği için sebze dikim işini Hıdrellezden sonraki haftaya bıraktık, çünkü köyümüzün denizden yüksekliği 270 metre ve gece sıcaklıkları henüz 10 derecenin üzerine çıkmadı. Bu yıl sebze bahçesinde ilk kez malç yapacağız, dikimi yapınca yazmayı düşünüyorum.

Şimdilik sadece bal kabaklarını diktik, geçen yıl pek verimli değildiler, bu yıl onlar için de bir iyilik düşündüm.  Kabak çok fazla su ve gübre isteyen bir bitkidir, Rize’de gördüğüm kadarıyla bayır aşağı salınmaktan da pek hoşlanır. (Bizim köyde kanalizasyon var, ancak yetersiz olduğu için fosseptik kuyu yaptırdık, iyi ki yaptırmışız, birkaç yeni ev yapılınca kanalizasyon sizlere ömür hale geldi. Neyse bizim kuyu bahçenin kuytu bir köşesinde, bayağı gevşek taşlarla örüldüğü için, bahçenin o köşesinde toprağın diğer yerlere göre ciddi derecede nemli olduğunu ve çok daha fazla yabani ot geliştirdiğini fark ettim. Hem de yokuş bir alanda, güneşin en kızgın zamanında meşe gölgesinde kalıyor. Tamam, burası Rize’ye çok benziyor diye düşündüm, Rize’nin bal kabağı da çok güzel olur.) Ben de bu yıl tam bu bölgede kabaklar için yer kazdırdım.

Nermin çeşitli kabak türlerinden 10 tane fide yapmış, bunlardan 7 tanesi dikilecek kadar büyümüştü. Dört tane de Rize kabağı çekirdeği buldum.

Dikme işleminden önce kazılmış toprağı iyice ufaladım, gübre ile karıştırdım, can suyu verdim, ondan sonra fideleri dikip, üzerlerine de zararlılardan ve köstebekten koruyacağını umduğum gülleci bulamacı döktüm. Son olarak bu gün güneşten korumak için üzerlerini yaprakla örttük. Rize çekirdeklerini ise tohumdan diktim. Bundan sonra artık fidelerin biraz daha büyümesini bekleyerek altlarını toprakla yükselteceğim ve işi tabiat anaya bırakacağım. Fosseptik kuyusunun bereketine güvenmekle doğru mu yaptım yaz sonunda anlaşılacak.

Buraya yerleşmeden önce Nermin, bir bahçenin kendine gelebilmesi için en az beş sene gerektiğini, bundan sonra artık bitkilerin iyice büyümesini bekleyeceğimizi söylemişti. Gerçekten de tam beş seneyi devirdik ve bahçe artık bayağı kendine geldi. Kendine gelmekle kalmadı, bayağı doğurganlaştı.

İlk geldiğim günden itibaren bahçede tıbbi ve aromatik bitkiler yetiştirme gayretine girdim. Bahçenin bu iş için en uygun olacağını düşündüğüm alanı ise evin önündeki bayır oldu. Bu alanı küçük taş duvarlarla pek de tekin olmayan bir şekilde taraçalandırdık ama gene de birçok kademe ciddi derecede dik, yani yürümek bayağı hüner istiyor. Bahçenin bu bölgesini Rize’nin çay bahçelerine benzeterek, aromatik bitkilerle donattım ve adını çaylık koydum. Neredeyse bütün tıbbi ve aromatik bitkilerim bu alanda bulunuyor.

Geçen yıl Çanakkale Belediyesinin açtığı aromatik bitkiler parkını gezince oldukça yeterli bir bahçe oluşturduğumu anladım, bendeki bitki türü o parktakinden geri kalmıyor, ancak elbette bitki sayısı parka göre çok az. Bu bahçe çok da özel bir bakım gerektirmiyor, sulama yapmıyorum, sadece ilkbaharda gerekenleri buduyorum, özel bakım isteyenlerin altını çapalayıp, gübreliyorum. Hepsi bu kadar. Tabii bir de yaşam alanlarını yabani otlardan temizliyorum. Bu kadar az bakıma rağmen tohum saçıyorlar. Bu tohumlar rüzgarla yayılıp, genellikle duvar diplerinde yeni bitkiler çıkmasına sebep oluyorlar. Bu yavrulardan yerini beğendiklerimi yerlerinde bırakıyorum, bazı taraçalarda duvar dibine bilerek dikmişiz gibi ikinci bir bitki sırası oluşturdular. Uygun yerde olmayanları ise saksılara alıyoruz, sonbahara kadar saksıda bakıp, sağlıklı olanları istediğimiz yerlere dikiyoruz.

En çok oğul veren bitki mercanköşk bitkisi, onu adaçayı ve adamotu takip ediyor. Biberiye normalde oldukça dayanıklı bir bitki olasına rağmen, nedense bu bahçeyi pek sevmediler, içlerinde kuruyanlar oldu, pek keyifli olmasa da yaşamaya devam edenler var. Lavantalar ise son iki yıl küllerinden yeniden doğuyorlar diyebilirim. İki kıştan beri Mart ayı oldukça soğuk geçtiği için bu ayda lavantalar tamamen kurumuş görünüyor, oysa canlılar, köküne yakın olacak şekilde budayıp, yeni filizlerin güneş görmesini sağlamak gerekiyor, yazın eski boylarını buluyorlar. Itır da her kış ortadan kalkıp, bu mevsimde yeniden canlanıyor. Buna karşılık kekikler kışı rahatça atlatıyorlar. Çaylığımda birkaç çeşit kekik var, pek doğurgan sayılmazlar, sadece kendileri büyüyüp daha geniş bir alan kaplıyorlar. Bir de örtücü bir kekik türü var, o bir hayli büyük bir yeri kapladıktan sonra artık en eski olan kısımlardan bir hayli yaşlandı. Bu yıl ona bir hayli bakım yaptım, hem de birkaç kök avluya da diktim, ama onlardan pek umutlu değilim. Zahter ve Çanakkale kekiği denilen beyaz çiçekli top kekik yetiştirmem mümkün olmadı. Neyse ki zeytinlikte her ikisinden de bolca var.

Bu sene çaylıkta en çok memnun olduğum bitki Mürver ağacı, galiba yeterince büyüdü, bu yıl üzerinde bol miktarda çiçek var, umarım meyvesi de olur. Bu ağacı ilk geldiğimiz sene dikmiştik, geçen yıla kadar sadece çiçek veriyordu, geçen yıl ilk kez çok az miktarda meyve verdi, bu yıl artık meyve vermesini bekliyorum. Çünkü bu meyveden şurup yapıyorum. Aşağıdaki köy yolunda bir tane var genellikle ondan toplarım, geçen sene ise yukarı köyün bir harabesinin içerisindeki ağacı topladım. Bu yıl artık harabelerde, yollarda sefil olmak istemiyorum.

Çaylıkta kıyasıya mücadele ettiğim ve kökünü kurutmaya çalıştığım bitki ise yabani sumak, çünkü çok arsız bir bitki ve zaten zeytinlik yolu yabani sumak dolu, çaylığımda sumak istemiyorum. Bir de çakal eriği (güvem) ile mücadele halindeyim, çünkü bizim çevredekiler erkek ağaç, meyve vermiyor.

Bu bahçeye eklemek istediğim ve şu ana kadar tohumundan büyütmeyi başaramadığım bitki ise kudret narı. Şimdi ise fideden büyütmeyi deneyeceğiz.

Bahçeye bir sürü çiçek de diktik, ancak bahçe oldukça büyük, bir araba dolusu getirip bolca diktiğimiz çiçekler azıcık kalıyor. Çözüm yabani çiçeklerde hem bakım istemiyorlar, hem de bahçeyi sarıp son derece göz alıcı bir görünüme kavuşturuyorlar. Mesela aynısefa çiçeğinden bir komşudan iki kök almıştım çoğu kez kendim tohumlarını dağıtarak neredeyse bütün bahçeye yaydım. Hem çok güzeller, hem uzun süre bahçeye renk katıyorlar, hem de şifalı bir çiçektir. Bu yıl yeni olarak, Gamzenin bahçesinden aldığım yabani menekşeler çapalanmayan bir yerde olduklarından tohumları kaybolmadı, galiba yerlerini de sevdiler bu yıl en coşkun çiçekler onlar, inanılmaz güzel görünüyorlar. Daha önceki yıllarda, kırlardan kökleriyle birlikte getirdiğim, anemonlar, çiğdemler az da olsa açtılar, gelecek ilkbaharda gene elimde kürek, kova ile gezip yabani çiçekleri bahçeye taşımaya niyetliyim, ancak bu kez bahçenin çapalanmayan alanlarına dikeceğim.

Geçen sene çaylık dediğim alanda birkaç kök gelincik bırakmıştım, bu sene çok bol miktarda gelincik var. Şu anda bahçenin diğer her parçasında sıkı bir yabani ot kontrolü sağlamaya çalışsam da çaylık, gelinciklerin solmasına ve tohum atmasına kadar bekleyecek. Böylece lavantalar başlarını gösterene kadar o kısım gelincik tarlası olarak göz dolduracak. Aralardaki istenmeyen otları tohumlarını atmadan seçerek almaya çalışacağım.

Dediğim gibi bahçe artık kendi peyzajını oluşturmaya başladı, sadece çiçekler, çalılar çoğalmıyor, kendiliğinden çıkan ağaçlar da var. Mesela çaylığın aşağı kısmına zakkum ağaçları dikmiştik. Zakkum da bu bölgede bayağı iyi yetişen bir ağaç, fakat nedense bizim bahçeyi sevmedi, her kış soluyorlar, dalları köklerine yakın kesiyorum, yazın yeniden yeşeriyorlar. Kendi diktiklerimiz bu kadar nazenin iken nasıl olduysa kendiliğinden beton yolun altında, neredeyse toprak bile olmayan bir yerde bir zakkum daha çıktı ve gayet güzel büyümeye başladı.

Bahçede gene yol olarak düşünüp, kayrak taşı döşettiğimiz bir yerde ana çınara yakın bir bölgede yeni bir çınar fidanı büyümeye başladı, iki senede boyu 3 metreye ulaştı. Ufak tefek meşe fidancıkları da var, ancak onlardan henüz büyüyen olmadı.

Bahçeyi ilk aldığımız zaman bir eğri bir badem ağacı vardı. Geçen yıl komşunun bahçesinde bir göçük oldu, bu göçük bizim bahçeye çok yakın olduğundan mecburen çok çirkin bir istinat duvarı (daha) yaptırdık. Bu duvarı yaptırırken bizim bademin bulunduğu yamacın hemen yanında bir yeraltı dereciği olduğunu fark ettik. Bu dere çok yavaşça yamacı kaydırıyormuş, meğer badem de o nedenle eğriymiş. Duvarla badem de sağlama alınmış oldu, eğrilen ana gövdeyi kestirdik, yanındaki daha genç ve düzgün dalı gövde niyetine bıraktık. Ancak bu ağaç artık ömrünü tamamlıyor gibi hissediyorum, iki yaz önce bahçeye bol miktarda badem döktü ve şu anda bahçede bir sürü yavrusu büyüyor, kendi ise iki yıldan beri doğru dürüst badem vermiyor. Geçen yıl tam çiçek açtıkları dönemde kar yağınca köydeki bütün bademler meyve vermemişti, ona yormuştum ama bu sene komşu tarladaki bademin bile üzeri dolu, sadece bizimki az meyve verdi. Bakalım takipteyim.

Bahçe paramparça dedim ya, bir de yarı açık avlumuz var; içi yoldan görünmesin diye avluya bir bahçe teli diktirdim, bu tele yaz kış yeşil bir sarmaşık sardırdım. Bu sarmaşığı sardığımız tele uygun olarak dikdörtgen bir biçim alacak şekilde (isteyen önünde Kızılkeçili hatırası resmi çektirebilir) budayıp duruyorum, bahçede geometrik şekli olan tek bitki bu.  Bu sarmaşık da köklerinden yeni bitkiler çıkartmış, onları da saksılara aldık, eğer sonbahara kadar canlı kalırlarsa yeni yaptırdığımız duvarı bu sarmaşıkla kapatma projem var. Bahçedeki bütün beton duvarları sarmaşıklarla kapatıp yeşil duvarlar haline getirme projem var, ancak o kadar çok duvar var ki bir türlü kapatmak mümkün olmadı, belli ki birkaç yıl daha sabırla çalışmak gerekecek.

Geçen yıl duvarlardan birinin altında ne olduğunu anlayamadığım, ancak çok güzel göründüğü için kendimiz diktik sandığım bir bitki çıkmıştı. Bu bitki hiç çiçek açmadan 2,5 metre kadar büyüdü, sonunda boyuna göre çok küçük, sarı çiçekler açtı, fakat çiçeklendikten kısa bir süre sonra yere doğru devrildi. Ben de bu ufacık çiçekler için seni bakmam deyip kökünden sökmeye çalıştım, meğer yabani yer elmasıymış ( önceden bahçenin çok farklı bir yerine yerelması dikmiş fakat başarısız olmuştuk).  Zaten çok severim, yabanisi çok daha lezzetli. Geçen sene birkaç yumruyu yerinde bırakmıştım, bakalım bu sene tekrar çıkacak mı? Çevrede benzer bir bitki göremiyorum, bildiğimiz yer elmalarına göre çok daha beyaz kabuklu ve çok daha keskin baharatlı, yani farklı bir bitki, acaba tohumu nereden ve nasıl bahçeye geldi?

Son olarak da yabani pazıdan bahsetmem gerek. Bahçenin bir köşesinde tohumunun nereden geldiğini bilmediğim yabani pazı var. Bahçenin o bölgesine pazı dikmeyerek tohumunun karışmasını önlemeye çalışıyorum. Geçen sene bir kök olan yabani pazı bu yıl birkaç kök yaptı, şimdi tohuma durdular. Onları çok önemsiyorum, çünkü çok lezzetliler ve sapları da pazı sapına benziyor, oysa burada diktiğimiz bütün pazılar kalın saplı farklı bir cins, o da kötü değil ama sanki faklı bir sebze, yazın Karadeniz’e gittiğim zaman unutmazsam pazı tohumu alacağım.

Bölgede endemik olan gülhatmi çiçekleri de asla diktiğimiz yerlerde olmuyor, canları nereyi çekmişse gidip orada büyüyorlar.

Bu memlekette bütün arazi sahipleri, iki arazi arasında doğal alanlar bırakıyorlar, bu alanlarda endemik bitkiler hayatlarını devam ettiriyor, hem de doğal bir çit oluşturuyorlar. Bu alışkanlıkla bizim bahçenin etrafında da iki tel arasında insansız toprak sahaları var. Bu alanlardan birinde pek de hoşuma gitmeyen bir bitki bizim bahçede de çıkmaya başladı, yok etmek için ne kadar uğraştıysam başaramadım, geçen yıl belediyenin bahçesini gezince bu bitkinin misk adaçayı olduğunu anladım. Şimdi kalan tek kök bitkiyi gözüm gibi bakıyorum.

Toprağına baktıkça bahçe giderek daha çok kendine yeter hale geliyor, kendi peyzajını kendi geliştiriyor.